حکیم مهر: خشکی زاینده‌رود و حق‌آبه
تأمین نشده تالاب گاوخونی موضوع تازه‌ای نیست، حقابه محیط زیستی تالاب بین‌المللی
گاوخونی در حدود ۲۰
سال گذشته به طور کامل تامین نشده و حدود ۹۸
درصد از پهنه تالاب گاوخونی خشک است، خشکی که تأثیر بسزایی روی تنوع گونه‌ای این
زیستگاه داشته است.
به گزارش حکیم مهر به نقل از ایسنا، این‌ها بخشی از صحبت‌های
مریم امیدی، رئیس اداره مدیریت و حفاظت حیات وحش محیط زیست استان اصفهان است که می‌گوید: با
نرسیدن آب به تالاب و عدم تأمین حقابه تالاب و رودخانه زاینده‌رود، با کاهش شدید
تنوع گونه‌ای در این زیستگاه در سال‌های اخیر (حداقل یک دهه گذشته) مواجه شده‌ایم. منظور
از تنوع گونه‌ای، هم پوشش گیاهی و هم حیات جانوری است که در تالاب گاوخونی هر دو
دستخوش تغییر شده‌اند. متن گفت‌وگوی ایسنا با رئیس اداره مدیریت و حفاظت حیات
وحش محیط زیست استان اصفهان را در ادامه می‌خوانید:
*در حال حاضر وضعیت زیستگاه‌های
طبیعی و تنوع زیستی استان اصفهان چگونه است؟
مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت از محیط‌زیست در استان اصفهان
به طورکلی شامل چهار دسته می‌شوند که عبارت‌اند از پناهگاه‌های حیات‌وحش، مناطق
حفاظت شده، پارک‌های ملی و آثار طبیعی ملی. تقریباً یک میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار وسعت مناطق
چهارگانه در سطح استان اصفهان است که با احتساب مناطق شکار ممنوع و تالاب بین‌المللی
گاوخونی بالغ بر ۲
میلیون هکتار می‌شود.
البته گونه‌های جانوری مرز نمی‌شناسند و در تمام زیستگاه‌های
طبیعی حضور دارند، حیوانات همیشه در مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت از محیط‌زیست،
روستاهای آزاد و زیستگاه‌های طبیعی زیست خواهند کرد و اینکه بگوییم فقط در مناطق
خاصی می‌توانیم زیست حیوانات را مشاهده کنیم، صحیح نیست.
*تنوع زیستی چطور است؟
هر کجا که پوشش گیاهی خوب و در واقع منبع غذایی وجود داشته
باشد، گونه‌های حیات‌وحش حضور دارند. اما هدف اصلی ما مهره‌داران هستند. پنج رده
از مهره‌داران شامل پستانداران، پرندگان، خزندگان، دوزیستان و ماهی‌ها هستند که
بسته به نوع زیستگاه، آنها را در استان داریم. خیلی از این‌گونه‌ها برای مردم
آشنا هستند؛ ولی بعضاً برخی از آنها ممکن است برای مردم ناآشنا باشند و اطلاعی از
آنها نداشته باشند.
تعدادی از این‌گونه‌ها، گونه‌های آسیب‌پذیر و در خطر انقراض
هستند که محیط‌زیست برای آنها برنامه‌های مدیریتی دارد که در واقع با اجرای این
برنامه‌های مدیریتی که تحت عنوان «برنامه
عمل حفاظت گونه‌ها» تدوین شده و بر اساس آن
شرح اقدامات، این برنامه‌ها اجرا می‌شوند تا آن گونه از حالت آسیب‌پذیری یا در خطر
انقراض بودن فاصله بگیرد و بتوانیم آنها را حفظ کنیم.
*طبق مصاحبه‌های اسبق مسئولان
سازمان محیط زیست با ایسنا، گفته شده بود که گونه‌های ارزشمندی وجود دارد که بیشتر
مردم با آنها آشنایی ندارند، از سال گذشته تاکنون چه اقداماتی برای آشنایی مردم
انجام شده؟
اطلاع‌رسانی‌ها به مناسبت‌های مختلف انجام می‌شود؛ مانند روز
جهانی حیات‌وحش، روز پرندگان مهاجر یا زمانی که موعد سرشماری پستانداران شاخص
فرامی‌رسد از همیاران و علاقه‌مندان به محیط‌زیست که توانایی انجام و شرکت در
برنامه را دارند، دعوت به عمل می‌آید. این برنامه‌ها تابه‌حال در شبکه‌های مجازی،
صداوسیما، پرتال اطلاع‌رسانی سازمان حفاظت از محیط‌زیست و ... اطلاع‌رسانی شده که
در هر استان به‌صورت جداگانه این اطلاع‌رسانی‌ها انجام شده است. البته به نوع و
میزان علاقه مردم بستگی دارد که چقدر این موضوعات را پیگیری کنند.
یکی از مهم‌ترین برنامه‌های آموزشی ما، فعالیت در در سطح
مدارس و دانشگاه‌ها است که از طریق برنامه‌های مختلفی که در مدارس پیش‌بینی می‌شود،
سعی در مشارکت‌دادن دانش‌آموزان دارند؛ چه در بحث شناخت گونه‌ها و چه در بحث
چگونگی مشارکت در امر حفاظت از محیط‌زیست. سعی داریم که این اطلاع‌رسانی‌ها انجام
شود. مهم‌ترین بخش نیز، قسمت مربوط به مدارس است که از پتانسیل خوبی برخوردار است،
زیرا از زمانی که دانش‌آموزان سن کمی دارند می‌توانند آشنایی پیدا کنند، علاقه‌مند
شوند و در مقاطع بالاتر در امر حفاظت از گونه‌ها و تنوع زیستی دخیل باشند.
*در مورد طرح «برنامه عمل حفاظت
گونه‌ها» بیشتر توضیح دهید؟
به‌طورکلی، این طرح در کل کشور و در برنامه ششم و هفتم توسعه
دیده شده است و یک‌سری اقدامات حفاظتی است که از قبل برنامه آن به استان‌ها تدوین
و ابلاغ شده و سعی می‌شود که آن اقدامات به مرحله اجرا برسند. آن شرح اقدامات در
مورد هر گونه متفاوت است و برای هر استان نیز تفاوت دارد؛ برای مثال ممکن است
گونه‌ای در یک استان در خطر انقراض باشد و در استان دیگری آن گونه را نداشته
باشیم. در هر استان بسته به برنامه‌هایی که مربوط به آن‌گونه‌ها می‌شود، یک سری
اقدامات اجرایی پیاده و در طول سال و به‌مرور اجرایی می‌شوند.
این موارد هنوز در دست اجرا است و انتظار داریم در سال‌های
آتی نیز این برنامه‌ها را برای گونه‌های مختلف در استان اجرا کنیم.
*وضعیت تالاب گاوخونی و تنوع
زیستی آن در مقایسه با سال گذشته چگونه است؟
در جایی که آب نباشد، آن هم در زیستگاه تالابی، مسلماً وضعیت
پوشش گیاهی و جانوری دستخوش تغییرات شدیدی می‌شود. برای مثال قبلاً که آب به تالاب
می‌رسید، همیشه در فصل پاییز و زمستان عمدتاً تعداد چندین هزار پرنده در تالاب
گاوخونی مشاهده می‌شد و در سرشماری زمستانه، پرندگان مهاجر آبزی یا کنار آبزی ثبت
می‌شد، ولی از زمانی دیگر آب به تالاب نرسید، فقط در برهه‌هایی و بر اثر بارندگی،
یک آبگیر کوچکی در گوشه‌ای از تالاب ایجاد شده و همان باعث تجمع تعدادی پرنده در
آن قسمت شده است؛ اما این موضوع در مقیاس کلی مساحت تالاب ناچیز است و در واقع با
خشک‌شدن تالاب، گونه‌های اصیلی که همیشه در تالاب حضور دارند، دیگر در آنجا مشاهده
نشدند.
تعدادی پرنده خشکی‌زی در پوشش‌های گیاهی اطراف تالاب وجود
دارند، ولی در کل با نرسیدن آب به تالاب و عدم تأمین حقابه تالاب و رودخانه زاینده‌رود،
با کاهش شدید تنوع گونه‌ای در این زیستگاه مواجه شده‌ایم که منظور از تنوع گونه‌ای،
پوشش گیاهی و جانوری است که هر دو دستخوش تغییر شده‌اند؛ به‌خصوص حیات جانوری که
باتوجه به تداوم خشکسالی‌ها و عدم تأمین حقابه تالاب، وضعیت کاهش گونه‌ای آن
همچنان و هر سال ادامه پیدا می‌کند.
*در مقایسه با سال گذشته گونه‌های
کمیاب در استان، انقراض داشته‌اند؟
انقراض این‌گونه نیست که بگوییم گونه‌ای به‌صورت ناگهانی و
در طول یک یا دو سال منقرض شده است. شاید برای گونه‌های ناشناخته‌ای که هنوز خیلی
اطلاعاتی درباره آنها نداریم، مانند دسته حشرات یا موجودات آبزی پلانکتونی و
موجوداتی که خیلی به‌صورت تخصصی روی آنها کار نشده است، انقراض اتفاق بیفتد و این
نوع گونه‌ها که پراکندگی وسیعی نیز دارند و تعداد گونه‌های زیادی در آن دسته قرار
می‌گیرند که همیشه در مباحث علمی مطرح شده‌اند.
خیلی از این‌گونه‌ها ممکن است حتی قبل از اینکه شناخته شوند،
منقرض شوند، اما در مورد گونه‌های مشخصی مانند مهره‌داران و گونه‌های درشت جثه‌ای
که شناخته‌شده هستند، انقراض به این شکل نیست که ناگهانی رخ دهد. در این موارد،
به‌مرور جمعیت کم می‌شود و زنگ خطر به صدا درمی‌آید و ممکن است جمعیت آنها به حدی
برسد که احتمال برود آن گونه برای مثال در ۱۰
یا ۲۰ سال
آینده منقرض شوند.
این بحث دقیقاً همان بحثی است که ما اکنون درباره یوزپلنگ
آسیایی داریم که جمعیت آن خیلی کم شده و با اتفاقات اخیر که درباره این گونه رخ
داده، مثل تصادفات جاده‌ای و تلفات دیگر، جمعیت آن روزبه‌روز در حال کمترشدن است و
آن‌قدر به آن مرحله بحرانی رسیده که اگر برنامه خاصی برای آن در نظر گرفته
نشود، به‌زودی در سال‌های آتی این گونه را برای همیشه در سطح دنیا از دست می‌دهیم،
زیرا این گونه تنها در ایران یافت می‌شود.
*از پارسال تاکنون مستنداتی از
حضور یوزپلنگ آسیایی در اصفهان ثبت شده است؟
نمایه‌های حضور این گونه در زیستگاه‌های مختلف استان مانند
زیستگاه‌های کویری و نیمه‌کویری سمت نایین و اردستان همیشه ثبت شده است. ولی تنها
عکسی که از یوزپلنگ در استان اصفهان گرفته شده، مربوط به تابستان ۱۴۰۱ است که یک قلاده یوزپلنگ نر
در پناهگاه حیات‌وحش عباس‌آباد به‌وسیله دوربین‌های تله‌ای ثبت شده است که البته
این یوزپلنگ از سمت زیستگاه‌های مربوط به یزد به اصفهان آمده است.
این گونه مسیرهای طولانی را برای رفع نیازها و پیداکردن جفت
طی می‌کند و ممکن است کیلومترها مسافت طولانی را طی کند. این یوزپلنگ از آن دسته
از یوزپلنگ‌هایی نبود که بگوییم محل زیست آن منحصراً در عباس‌آباد است؛ بلکه از
جایی دیگر آمده و تصویر آن در این مسیر ثبت شده بود و غیر از آن هنوز مورد
ثبت دیگری در استان نداشته‌ایم.
*توله خرس سیاهی که قرار بود از
سیستان به کلاه قاضی منتقل شود، الان در چه وضعیتی است؟
فعلاً مراحل انتقال آن توله خرس سیاه متوقف شده است، زیرا
زیستگاه خرس آسیایی یا همان خرس سیاه بلوچی به‌هیچ‌عنوان استان اصفهان نیست و
زیستگاه آن استان‌های سیستان و بلوچستان، کرمان و هرمزگان است. در واقع باید در
یکی از این استان‌ها برنامه نگهداری و تأسیس مرکز بازپروری برای آنها صورت گیرد.
باوجوداینکه در استان اصفهان مرکز نگهداری گونه‌های حیات‌وحش را تأسیس کرده‌ایم و
فاز اول آن نیز به بهره‌برداری رسیده که در مجاورت پاسگاه لاشتر کلاه قاضی است و
ترجیح دادیم که بنا بر مسائل مدیریت حیات‌وحش، در حال حاضر این گونه به اصفهان
منتقل نشود و در یکی از همان استان‌هایی که زیستگاه اصلی آن گونه است نگهداری شود
تا در نهایت تصمیمی برای آنها گرفته شود.
به دلیل اینکه این توله‌ها از متخلفان شکار و صید گرفته می‌شوند و به واسطه اینکه از مادر جدا شده‌اند و توانایی تأمین نیازهای خود را ندارند، قابل رهاسازی در طبیعت نیستند؛ بااین‌وجود، بعضی از مردم می‌گویند که آنها را در زیستگاه خودشان رها کنیم؛ این قضیه امکان ندارد؛ زیرا توله‌ها و هر حیوانی که در مراحل اولیه زیست خود است، در صورت رهاسازی محکوم به فنا خواهد بود. باتوجه به اینکه خرس سیاه آسیایی یا بلوچی نیز یک‌گونه در خطر انقراض محسوب می‌شود و جمعیت آن به‌شدت کاهش پیدا کرده است باید یک سری برنامه‌های حفاظتی و مدیریت برای آن در نظر گرفته و اجرا شود که از آن حالت آسیب‌پذیری و در خطر انقراض بودن نجات پیدا کند.
تنها جمله ای که میتوان گفت خداوندا خودت همواره مواظب حیوانات حیات وحش،چرا باید یک توله خرس بلوچی در معرض انقراض از مادر جدا شود،توله خرسی که دیگر نمیتواند وارد حیات وحش شود،ایا این متخلفان و شکارچیان عذاب وجدان ندارند،متاسفانه در این زمینه مشکل فرهنگی زیادی وجود دارد. 
