نقدی بر طرح صیانت از حقوق عامه در مقابل حیوانات مضر و خطرناک - دکتر محسن مشکوة

نقدی بر طرح صیانت از حقوق عامه در مقابل حیوانات مضر و خطرناک

دکتر محسن مشکوة

تجارب گذشته به ما می‌آموزد ارائه هر طرحی در مجلس شورای اسلامی باید با خواسته‌های مردم و ارزش‌های روز جامعه سازگاری داشته باشد، در غیر این صورت موجب نگرانی، نارضایتی و بی اعتمادی بخشی از آحاد جامعه و عدم دستیابی به اهداف طرح در اجرا خواهد شد.

در پرتال سازمان جهانی بهداشت دام (OIE) با 193 کشور عضو، سرفصل جداگانه‌ای تحت عنوان رفاه حيوان وجود دارد كه با عنايت به ضرورت‌ها و انتظارات جوامع بشری، امروزه از اقبال و توجه بيشتری در رعایت رهایی حیوان از گرسنگی، تشنگی، ترس، اضطراب، آسیب، درد، رنج و بیماری برخوردار گردیده است.

حیواناتی که به صورت متعارف به عنوان حیوانات خانگی شناخته می‌شوند در دو گروه قرار می‌گیرند:

- حیوانات صاحب دار یا دارای سرپرست

- حیوانات بدون صاحب یا بدون سرپرست یا رها

با عنایت به نقش فرهنگ و مذهب در نگرش و رفتار مردم در نگهداری حیوانات خانگی تفاوت‌هایی بین جوامع مختلف وجود دارد که نمی‌توان نسبت به آن بی توجه بود. در جوامعی مانند ایران برای اجتناب از افراط و تفریط رایج در رفتار با حیوانات بايد به دور از تعصب و پرهيز از ايجاد حساسيت، تنش و شعار به موضوع بطور جامع پرداخته شود:

1- علاقه و توجه روز افزون مردم

در شهرهای بزرگ به نگهداری حيوانات خانگی نظير: پرندگان و ماهیان زینتی، گربه و سگ در درجه اول و خرگوش، همستر، خوکچه هندی، سنجاب، لاك پشت و ...، در درجات بعدی توجه ويژه‌ای را از باب رعایت حقوق حیوانات و اصول، موازین و ضوابط بهداشتی طلب می‌كند. اطلاع رسانی درست به جای زیر سئوال بردن و یا پاک کردن صورت مسئله، می‌تواند خانواده‌های علاقمند را با روش‌های درست نگهداری انواع حيوانات خانگی درخانه و آپارتمان، بيشتر آشنا نمايد. بسیاری از فروشندگان این قبیل حیوانات از اطلاعات كافی و درستی از نيازهای فيزيولوژيكی، نحوه زيست و نگهداری، تغذيه و شرايط بهداشتی مورد انتظار برخوردار نيستند، در اینجاست که نقش و وظيفه دامپزشكان در ارایه مشاوره و کمک به خانواده های علاقمند برای انتخاب حیوان خانگی مناسب با امکانات آن ها، توصيه های بهداشتی لازم برای نگهداری، تغذيه، زاد و ولد، آشنایی مقدماتی با بيماری های آن ها و همچنين پیشگیری از بيماری ها بویژه بیماری های مشترك بين حيوان و انسان و ارایه توصیه‌ها و هشدارهای لازم به خانواده‌ها، بيشتر می‌شود. در تهران تعداد ۳۲۷ مرکز بهداشتی درمانی دامپزشکی با رعایت سیاست‌ها و ضوابط حاکمیتی اعلامی دایر و مشغول فعالیت می‌باشند و شهروندان در مناطق مختلف شهر به سهولت به این مراکز دسترسی دارند. ناگفته نماند برخی از مردم هم موافق نگهداری حیوانات خانگی در محیط زندگی خود نیستند.

2- دیدگاه مذهب

اسلام بر رفتار نیکو، رفق و مدارا و بهره گیری درست از حیوانات تاکید دارد و به انسان اجازه نمی‌دهد به بهانه شرافتی که بر سایر موجودات دارد جایگاه و حقوق حیوانات را نادیده انگارد و هر گونه که دلش خواست با حیوانات برخورد کند و حیات حیوان را ملعبه خود قرار دهد و با بدرفتاری و بی توحهی به نیازهای حیوان، اسباب اذیت و آزار آنها را فراهم سازد (منبع: مفاتيح الحياة).

به گواهی آيات و سخنان پيشوايان دینی، آدميان در برابر بهره‌برداری از حيوانات به رعايت احترام ذاتی و حق حيات آنها مكلفند و از سوی پروردگار، حقوقی برعهده دارند و فقه اسلامی يك نوع از حقوق واجب بر انسان را، حقوق حيوانات دانسته است"(منبع: مفاتيح الحياة):

- حق تغذیه: از جمله حقوق حيوان بر انسان، برآوردن نيازهای اساسی آنها از جمله آب و آذوقه است، زیرا حيوان برای برآوردن نيازهای خود زبان اظهار ندارد، پس محبوس كردن حيوان و محروم كردن آن از نعمت‌های الهی یاد شده مشروع و پسنديده نيست (منبع: مفاتيح الحياة). امیر مومنان می فرماید: پیامبر وضو می‌گرفت و گربه‌ای نزد او آمد، پیامبر دانست که آن حیوان تشنه است. پیامبر ظرف آب را به سوی حیوان برد و آن حیوان نوشید و سپس ایشان وضو گرفت (منبع:مفاتيح الحياة).

- حق بهداشت و درمان حیوان: از جمله بایسته‌ها درباره حیوانات، رسیدگی به بهداشت آنهاست. زیستگاه آلوده و آب و خوراک ناسالم به سلامت آن‌ها آسیب می‌رساند، حتی داروهای مورد نیاز حیوان نیز از نیازهای ضروری آنهاست و بر پایه احکام فقهی، مالک باید هزینه‌های درمان بیماری آن را بپردازد (منبع:مفاتيح الحياة).

- حق استراحت (منبع: مفاتيح الحياة).

- حیوان و حق تولید مثل (منبع: مفاتيح الحياة).

- حق دوستی حیوان بر انسان (منبع: مفاتيح الحياة).

- نوع‌دوستی حیوان منبع: مفاتيح الحياة).

- حق احترام به حیوان (منبع: مفاتيح الحياة).

3- دیدگاه علمی

- نقش حیوانات خانگی در آموزش و مطالعات پژوهشی در علوم زیستی، دامپزشکی، پزشکی، داروسازی، روانشناسی و ...

- نقش حیوانات خانگی و همدم در روان درمانی (درمان اختلالات روان پریشی، تنش زدایی و افسردگی).

- نقش حیوانات خانگی در کمک به افراد بیمار (نابینایان، دیابتیکی، صرعی و ...).

- نقش حیوانات (سگ) در بلایای طبیعی.

- نقش حیوانات (سگ) در کمک به نیروی انتظامی در جستجوی مواد مخدر و ...

4- تهدید و ضرر حیوانات خانگی

- حیوانات صاحبدار یا دارای سرپرست عمدتا از طریق میکروچیپ گذاری و صدور شناسنامه‌های بهداشتی استاندارد توسط مراکز درمانی دامپزشکی اختصاصی حیوانات کوچک به تعداد 327 مرکز در کلانشهر تهران، واکسن‌ها، داروهای ضد انگلی و سایر خدمات بهداشتی درمانی را به صورت مستمر دریافت می‌کنند و عملا تهدید و ضرری برای شهروندان نخواهند داشت.

در مورد حیوانات بدون صاحب یا بدون سرپرست نیز قانون مصوب وجود دارد. در بند 15 ماده (55) قانون شهرداری‌ها، مصوب تیرماه 1334 مجلسین سنا و شورای ملی تحت عنوان وظایف شهرداری‌ها چنین آمده است:

"جلوگیری از شیوع امراض ساریه انسانی و حیوانی و اعلام این گونه بیماری‌ها به وزارت بهداری و دامپزشکی و شهرداری‌های مجاور هنگام بروز آنها و دور نگاه داشتن بیماران مبتلا به امراض ساریه و معالجه و دفع حیواناتی که مبتلا به امراض ساریه بوده و یا در شهر بلاصاحب و مضر هستند".

از زمان تصویب قانون فوق الذکر شهرداری‌ها در سطح شهرها خود را متولی از بین بردن و یا کاهش جمعیت سگ‌های بلاصاحب تحت عنوان طرح کنترل یا طرح اتلاف جمعیت سگ‌های ولگرد دانسته و در انجام آن کم و بیش از مشاورت کارشناسان در قالب کمیته‌های فنی یا کارشناسی نیز برخوردار بوده‌اند. طی سال‌های متمادی برای کشتن سگ ها از طعمه‌های سمی از جمله سم استریکنین و قرار دادن آن ها در محل تردد و تجمع سگ ها مانند اطراف کشتارگاه ها استفاده می‌کردند. با توجه به مسمومیت شدید ناشی از خوردن طعمه‌های سمی آغشته به استریکنین در جمعیت سگ‌های هدف و همچنین در سایر حیوانات غیر هدف، بتدریج این روش منسوخ و جای خود را به استفاده از اسلحه (انواع تفنگ) داد. این روش هم بعلت تبعات و آثار منفی روانی آن برای مجریان طرح و عکس‌العمل و اعتراض مردم، بیش از چند سال بطول نیانجامید و جای خود را به طرح زنده گیری سگ‌ها و نگهداری آن‌ها در مکان‌هایی به نام پناهگاه برای عقیم سازی آن ها داد. طرحی که در حال حاضر در بسیاری از شهرهای بزرگ توسط پیمانکاران در دست اجراست و اکنون گله‌های سگ موجود در این پناهگاه‌ها به معضلی برای شهرداری‌ها مبدل گردیده است.

5- جمع‌بندی

"نهاد قانون‌گذاری در ایران با 110 سال قدمت حدود 11 هزار قانون را به تصویب رسانیده است در حالیکه نهاد قانون گذاری کشور فرانسه با 200 سال قدمت 3800 قانون را به تصویب رسانیده است. بطور مستمر در مجلس شورای اسلامی قوانین مختلف به تصویب می‌رسد و این قوانین به قدری زیاد شده است که مانند کلاف سردرگم به دور دست و پای مردم پیچیده شده است (نقل از یکی از نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی)". بنابر اعلام معاونت وقت تنقیح قوانین ریاست جمهوری در 9 دی 1398 تعداد 122 هزار قانون، مقرره، رای و نظر در سطح کشور دسته‌بندی موضوعی و وارد سامانه ملی قوانین و مقررات شده است.

بهتر نیست به جای استفاده از کلمات دارای بار منفی، وضع مقررات سختگیرانه غیر قابل اجرا، وضع جریمه‌های سنگین غیرقابل دریافت:

- با در نظر داشتن تجارب گذشته قانون‌گذاری

- با کمک گرفتن از کارشناسان مطلع

- نظرخواهی از عموم مردم

نسبت به اصلاح عنوان طرح، ساختار و مفاد آن در راستای حمایت از حقوق حیوانات اقدام نمود.