۷۰ روز زندگی انفرادی شگفت‌انگیز این مرد با «پیروز»/ پیروز سه بار تا پای مرگ پیش رفت

حکیم مهر: «علیرضا شهرداری» فعال محیط زیست و تیمارگر حیات وحش، کسی است که در حدود 70 روز گذشته همراه با «پیروز» یعنی تنها توله زنده مانده در پروژه تکثیر یوز در اسارت، در اتاقی در هتل مدیران سازمان محیط زیست در انفرادی مانده است تا به کمک همکارانش، توله ای را نجات دهد که دو برادرش خیلی زود تلف شدند. این روزها تلاش شهرداری و دیگر اعضای تیم نجات سومین توله یوز ایرانی به حدی به ثمر نشسته است که نه تنها پیروز از مرگ رهایی یافته، بلکه روز به روز حالش بهتر می شود و حتی قرار است در طول این هفته به خاک معرفی شود تا رفته رفته شرایط او برای خروج از هتل و نگهداری اش در محوطه ای بزرگتر در پارک پردیسان تهران فراهم شود.

به گزارش حکیم مهر به نقل از رکنا، از 10 اردیبهشت 1401 تا امروز، ماجراهای عجیبی برای پروژه تکثیر یوزپلنگ ایرانی در اسارت اتفاق افتاده است؛ از سزارین یوزپلنگ مادر توسط دامپزشک معتمد سازمان محیط زیست که خود او اعلام کرد چاره ای جز انجام این کار نداشت و برخی کارشناسان حیات وحش تاکید کردند که باید بیشتر برای انجام سزارین صبر می شد، تا اشتباه در تعیین جنسیت توله یوزها و تلف شدن دو توله از سه توله به دنیا آمده در سایت توران و در نهایت انتقال توله سوم با حال وخیم به تهران و درمان و نگهداری از او در هتل مدیران سازمان محیط زیست در پارک پردیسان. 

حالا اما خبرهای خوش رفته رفته غبار خبرهای تلخ اولیه درباره تکثیر یوزپلنگ آسیایی در اسارت را پاک می کند و آن طور که مسئولان سازمان محیط زیست و تیمارگران توله سوم می گویند، حال این توله نسبت به روزهای اول انتقال به تهران بسیار بهتر است؛ به نحوی که نه تنها احتمال زنده ماندن او بسیار بالا رفته، بلکه اعضای تیم نگهداری از این توله امید زیادی دارند که در بلندمدت بتوان شرایط زیست نیمه طبیعی و مستقل از انسان را برای توله سوم فراهم کرد؛ توله ای که علیرضا شهرداری، تیمارگر حیات وحش و مسئول مراقبت از او در دو ماه اخیر نام «پیروز» را برایش انتخاب کرده است. 

«پیروز» حاصل جفت گیری دو یوزپلنگ ایرانی به نام های «ایران» و «فیروز» است که هر دو در شرایط اسارت در محوطه ای محصور و بزرگ در حاشیه پارک ملی توران به عنوان یکی از معدود زیستگاه های طبیعی باقیمانده یوز ایرانی زندگی می کنند. البته مادر «پیروز» در تولگی خود از قاچاقچیان حیات وحش کشف شده و هیچ گاه طعم زندگی در طبیعت را نچشیده است، اما پدر «پیروز» در اسفند 99 توسط متحصصان حیات وحش از طبیعت پارک ملی توران زنده گیری شد و حالا در شرایط نیمه طبیعی در محوطه محصور سایت توران زندگی می کند. خود «پیروز» هم چون از طریق زایمان غیرطبیعی به دنیا آمده، هیچ گاه شیر مادر را نخورده و آغوش مادر را لمس نکرده است.

"پیروز" در حال آماده شدن برای معرفی به خاک 

از 28 اردیبهشت امسال که «پیروز» به عنوان تنها بازمانده نخستین تجربه جهان در تکثیر یوز آسیایی در اسارت به محوطه ای ایزوله شده در تهران منتقل شد، سازمان محیط زیست وظیفه اصلی نگهداری از او را به علیرضا شهرداری، تیمارگر حیات وحش سپرد که سابقه زیادی در رسیدگی به توله های ضعیف و بیمار گونه های مختلف جانوری دارد و دوره هایی را هم در کشورهای مختلف برای یادگیری اصول تیمارگری حیات وحش سپری کرده است. او اکنون دقیقا 65 روز است که در یک اتاق هتل مدیران محیط زیست با «پیروز» زندگی می کند و مسئولیت مراقبت شبانه روزی از این توله یوز را برعهده دارد.

البته افرادی مانند دکتر پیتر کالدول، دامپزشک متخصص حیات وحش که بعد از تلف شدن توله دوم توسط سازمان محیط زیست از آفریقای جنوبی به ایران دعوت شد، دکتر بابک باستانی، دامپزشک حیات وحش و علی عمارلویی، کارشناس حیات وحش نیز شهرداری را در مسیر نگهداری و درمان پیروز همراهی می کنند. در 65 روز گذشته تمام آزمایشات تشخیصی و امور بهداشتی و درمانی پیروز در همین اتاق هتل انجام شده و البته او بعضا به یک بیمارستان دامپزشکی مجهز در تهران نیز برده شده است. همچنین محوطه ای هم در هتل مدیران محیط زیست برای دویدن و بازی کردن پیروز در نظر گرفته شده و قرار است که به زودی این حیوان در شرایط طبیعی تر هم قرار گیرد. 

این نکته ای است که علیرضا شهرداری، تیمارگر حیات وحش در گفت و گو با رکنا روی آن دست گذاشت و اظهار داشت: در روزهای اولی که پیروز به تهران منتقل شد، ایمنی بدن او به دلیل دریافت نکردن کافی آغوز مادر، پایین بود و با توجه به وخامت حال این حیوان، ما نیاز داشتیم که حتما فضایی استریل را برای نگهداری از او فراهم کنیم. در این مدت هم خدمات درمانی زیادی در این فضای بهداشتی برای پیروز ارائه شد و خوشبختانه حال او تا حد زیادی بهتر شده است. 

وی افزود: با توجه به بهبود محسوس وضعیت جسمی پیروز، ما قصد داریم که در همین هفته، این حیوان را به خاک معرفی کنیم و به فضای بیرون از این اتاق ببریم تا رفته رفته با خاک و آفتاب بیشتر آشنا شود، زیرا اکنون دیگر نیازی نیست که مانند روزهای اول شرایط استریل را برای پیروز فراهم کنیم، چون تا کنون دو دُز از واکسن تخصصی یوزپلنگ که توسط دکتر کالدول به ایران آورده شد، به پیروز تزریق شده است و در روزهای آتی دُز سوم این واکسن هم به او تزریق می شود تا پیروز برای معرفی شدن به خاک آماده شود. 

"پیروز" سه بار تا پای مرگ پیش رفت

مهمترین مشکل پیروز در هنگام انتقال به تهران سطح پایین ایمنی بدن او به دلیل دریافت نکردن آغوز مادر در روزهای اول تولد بود؛ زیرا در آغوز مادر آنتی بادی های مختلفی وجود دارد که اگر پیروز و برادرانش آنها را دریافت می کردند، ایمنی بدن آنها بالاتر می رفت. ولی چون این توله ها به صورت سزارین به دنیا آمدند، مادر هیچ گاه آنها را نپذیرفت و تیم زایمان «ایران» تنها در زمان بیهوشی این حیوان، مقداری آغوز را از سینه مادر بیرون کشیدند و به توله ها دادند، اما حجم آغوز ناکافی بود، زیرا به گفته کارشناسان حیات وحش، آنتی بادی ایده آل زمانی به وجود می آید که توله ها بتوانند در سه روز متوالی و به شکل طبیعی آغوز مادر را دریافت کنند. 

شهرداری ضمن اشاره به این مساله گفت: مهمترین مشکلی که بعد از ایمنی پایین بدن پیروز در روزهای ابتدایی انتقال او به تهران برای ما وجود داشت، نبود شیر مناسب برای تغذیه این حیوان بود. زیرا هیچ کدام از شیرهای آماده شده برای توله های گربه سانان در جهان، به صورت تخصصی برای توله یوز مناسب نیست. به همین دلیل ما ناچار شدیم که شیر مورد استفاده برای پیروز را چهار بار عوض کنیم و در نهایت هم از شیری استفاده کردیم که دکتر کالدول همراه خودش به تهران آورد. البته او تاکید کرد که حتی این شیر هم به شکل تخصصی برای توله یوزپلنگ مناسب نیست، اما بازهم نسبت به سایر شیرهای موجود در بازار جهانی بهتر است. 

وی در ادامه تاکید کرد: با توجه به این که در روزهای ابتدایی تولد پیروز از شیر مناسبی برای تغذیه این حیوان استفاده نشده بود، پیروز در روزهای نخست انتقال به تهران با مشکلات گوارشی متعددی دست و پنجه نرم می کرد و حتی سه بار تا پای مرگ پیش رفت، اما خوشبختانه با تلاش دکتر کالدول، دکتر باستانی و سایر متخصصان دامپزشکی حیات وحش در ایران، این حیوان از تلف شدن نجات یافت. اما در دوره ای که پیروز را از شیر گرفتیم و به صورت تدریجی او را با گوشت و مکمل های غذایی آشنا کردیم، رفته رفته حال پیروز بهتر شد و خوشبختانه اکنون سلامتی این توله در وضعیت نسبتا مناسبی قرار دارد. 

اگر امکانات سایت توران بیشتر بود، شاید توله دوم زنده می ماند 

شهرداری درباره فرآیند از شیر گرفتن پیروز و خوراندن گوشت به این حیوان توضیح داد: ما در هفته های اخیر رفته رفته حجم گوشت را در غذای مورد استفاده پیروز افزایش دادیم و حجم شیر را کم کردیم؛ به نحوی که از روزی یک گرم گوشت آغاز کردیم و اکنون تقریبا به روزی 50 گرم گوشت رسیده ایم. در کنار گوشت سفید و قرمز هم از مکمل های پودری و مایع مختلفی برای پیروز استفاده می شود و البته ما به صورت محدود از غذاهای تجاری حیوانات خانگی که توسط برندهای معتبر تولید شده است نیز استفاده می کنیم. 

این تیمارگر حیات وحش ادامه داد: یکی از مهمترین مشکلات پروژه تکثیر یوزپلنگ آسیایی در اسارت، کمبود شدید تجهیزات تخصصی درمانی و تشخیصی لازم برای رسیدگی به یوزها در سایت تکثیر یوز آسیایی در اسارت در منطقه توران بود؛ به نحوی که متاسفانه دستگاه های رادیوگرافی، سونوگرافی، CT اسکن و امکانات لازم برای انجام آزمایش کشت ادرار و مدفوع در مرکز تکثیر یوز آسیایی در اسارت در منطقه توران وجود ندارد و حتی آنتن دهی موبایل هم در سایت نگهداری از یوزپلنگ ها در پارک ملی توران نیز شدت پایین است. این در حالی است که اگر این امکانات در سایت توران وجود داشت، شاید شرایط برای زنده ماندن توله دوم فراهم می شد. 

وی در ادامه تاکید کرد: با توجه به این که دستگاه های تخصصی مورد نیاز ما برای نگهداری از پیروز در توران وجود نداشت، ما ناچار شدیم که برای جلوگیری از مرگ این توله، او را به تهران بیاوریم؛ زیرا مجهزترین بیمارستان دامپزشکی که دستگاه های رادیوگرافی، سونوگرافی و سایر آزمایشگاه های مربوطه در آن وجود دارد، در تهران قرار گرفته است. اگر ما در جایی غیر از تهران می ماندیم که این امکانات تشخیصی تخصصی در آن وجود نداشت، قطعا نمی توانستیم بهبودی امروز در وضعیت جسمی امروز پیروز را مشاهده کنیم. 

آیا "پیروز" همیشه وابسته به انسان ها خواهد ماند؟ 

شهرداری در پاسخ به سوال رکنا درباره این که آیا «پیروز» قرار است همیشه در کنار انسان ها زندگی کند یا خیر، توضیح داد: با وجود این که برخی افراد از نزدیکی زیاد «پیروز» با انسان ها انتقاد می کنند، اما باید توجه داشت که در تمام کشورهای جهان وقتی از حیات وحش به ویژه یوزپلنگ در اسارت نگهداری می شود و قرار است از یوزهای موجود در اسارت برای تکثیر استفاده شود، حتما لازم است که ارتباط این حیوانات با انسان ها خوب باشد و از ما نترسند. زیرا ما نیاز داریم که برای بهتر پیش رفتن پروژه تکثیر یوز در اسارت، اقداماتی مثل سونوگرافی، آزمایش خون یا دیگر آزمایشات تشخیصی را به راحتی روی این حیوانات انجام دهیم. 

این تیمارگر حیات وحش ادامه داد: «ایران» یک یوزپلنگ کاملا دست آموز نبود و همین مساله باعث شد که تیم زایمان او نتوانند بعد از به هوش آمدن این یوزپلنگ از او شیر بدوشند و آغوز کافی را برای تامین آنتی بادی های مورد نیاز توله ها فراهم کنند. این در حالی است که اگر یوزپلنگ مادر ارتباط بهتری با انسان ها داشت، هم می شد از او شیر دوشید و هم در زمان بارداری، سونوگرافی انجام داد و زودتر متوجه قطعی شدن بارداری و تعداد توله های این حیوان شد.

وی در ادامه تاکید کرد: با توجه به وخامت حال پیروز در زمان انتقال او به تهران، ما چاره ای نداشتیم جز این که به صورت شبانه روزی از او مراقبت کنیم و ساعت به ساعت، دارو، شیر و مکمل های غذایی لازم را به او بخورانیم. بنابراین اساسا امکان این که ما بتوانیم پیروز را جز با نزدیک کردن به انسان ها زنده نگه داریم و بزرگ کنیم، وجود نداشت. البته ما امیدواریم که رفته رفته شرایط برای نگهداری از پیروز در محوطه های بزرگتر فراهم شود و به همین دلیل هم می خواهیم محوطه ای را در پارک پردیسان تهران برای حضور این یوزپلنگ آماده کنیم. ما حتی امیدواریم که بتوانیم در زمان معینی که اطمینان حاصل کنیم پیروز می تواند به صورت مستقل زندگی کند، او را به سایت توران انتقال دهیم. البته ما هنوز فاصله زیادی تا رسیدن به این هدف داریم، اما احتمال تحقق این هدف بسیار بالاست.

حفاظت از زیستگاه یوزپلنگ قطعا مهمتر از تکثیر در اسارت است 

شهرداری در پاسخ به این سوال که آیا امکان بازگرداندن پیروز به طبیعت وجود دارد یا خیر، توضیح داد: حتی اگر پیروز به صورت طبیعی به دنیا می آمد و از مادر شیر می خورد و در کنار «ایران» بزرگ می شد و نیازی به شرایط ویژه نگهداری پیدا نمی کرد، بازهم قرار نبود به طبیعت بازگردانده شود. در واقع، در پروژه تکثیر یوزپلنگ آسیایی در اسارت که در اجرای آن از تجارب کشور آفریقای جنوبی در تکثیر یوز آفریقایی الگوبرداری شده است، برنامه ریزی شده است که نسل سوم یا چهارم یوزهایی که در اسارت به دنیا می آیند، به طبیعت بازگردند. البته رسیدن به این هدف هم نیاز به شرایط خاصی دارد و این طور نیست که ما از همین حالا گمان کنیم که حتما نسل های آینده یوزهایی که در اسارت به دنیا می آیند، به طبیعت بازگردانده خواهند شد و می توانند در طبیعت زنده بمانند. 

این تیمارگر حیات وحش ادامه داد: با وجود این که اساس نجات یوزپلنگ ایرانی از انقراض به حفاظت از زیستگاه های باقیمانده این حیوان بازمی‌گردد، ولی بازهم ما نباید از اجرای صحیح پروژه تکثیر در اسارت غفلت کنیم، زیرا این هم راهی برای نجات یوز آسیایی و حفظ ژن این حیوان محسوب می شود. به عبارت دیگر، ما هیچ وقت نباید یک حیوان را بدون دلیل متقن از زیستگاه طبیعی خود خارج کنیم، اما اگر یک زیستگاه تخریب شد یا یک گونه در معرض انقراض قرار گرفت و ما چاره ای نداشتیم جز این که به صورت مستقیم برای نجات آن حیوان مداخله کنیم، نباید از انجام این اقدام دست بکشیم. به همین دلیل است که خود من با وجود این که با زنده گیری «فیروز» از طبیعت مخالف بودم، اما وقتی حال وخیم «پیروز» را دیدم، حاضر شدم که به این پروژه کمک کنم. 

وی در پایان تصریح کرد: شکی نیست که ما باید عمده تمرکز خودمان برای جلوگیری از انقراض یوز ایرانی را بر حفاظت از معدود زیستگاه های باقیمانده یوز از جمله پارک ملی توران بگذاریم که هنوز یک زیستگاه زادآور محسوب می شود؛ زیرا ما اگر بتوانیم یوزپلنگ آسیایی را در زیستگاه های اصلی اش حفظ کنیم، سایر گونه های جانوری موجود در آن زیستگاه نیز حفظ خواهند شد. این در حالی است که متاسفانه همین حالا عده ای به فکر توسعه معادن، سدها و جاده ها درر زیستگاه های یوز ایرانی هستند و اگر رسانه ها، فعالان محیط زیست و افکار عمومی به این افراد فشار وارد نکنند و سازمان محیط زیست هم اقدامات مناسبی را برای حفاظت از زیستگاه های یوز ایرانی انجام ندهد، قطعا شاهد انقراض این گونه جانوری ارزشمند خواهیم بود.