پودر میگو؛ بر زمین ماندهی طلایی صنعت آبزیان
دکتر حسین یاوری
دامپزشک، متخصص بهداشت و بیماریهای آبزیان
اصطلاح ضایعات به ویژه در کشاورزی و صنایع وابسته آن، یک اصطلاح تازه نیست. بارها و بارها در مقالات و سخنرانی ها در رشته های مختلف هرجا سخنی از بهره وری و ملزومات آن به میان آید، این اصطلاح هم به دفعات به کار می رود. امروزه با توجه به محدودیت منابع تولید و ضرورت ارتقای بهره وری اقتصادی، هم زمان با رواج روزافزون دغدغه های زیست محیطی، در سرتاسر جهان به بحث کاهش ضایعات یا استفاده بهینه از ضایعات و پسماندها در تمام صنایع توجه شایانی می شود؛ به طوری که با جستجویی مختصر، نمونه های فراوانی از آمار و مطالعات درباره ضایعات بخش ها و صنایع مختلف که دور ریز می شوند، با جزئیات بسیار، در دسترس هستند و این در حالیست که این مواد درواقع همان جاماندگان طلایی فرایندهای صنایع تبدیلی محسوب می شوند.
در این بین، ضایعات کشاورزی سرآمد این مباحث است و کشور ما نیز از این قاعده مستثنا نیست. منابع مختلف، کمترین میزان ضایعات کشاورزی در دنیا را 10 درصد و در ایران 25 درصد ذکر می کنند. با توجه به تجارب و شواهد موجود، در کارگاه های فراوری صنعت میگوی کشورمان نیز 30 درصد میگوی تولیدی (شامل سر، پوسته و زواید حرکتی) در قالب ضایعات دور ریز می شود. به این مفهوم که این رقابت معکوس در کشورمان برای باقی ماندن در کف رتبه بندی دنیا در بحث ضایعات کشاورزی، شوربختانه گریبان صنعتی همچون میگو را هم که از تکنولوژی مناسب و به روز بهره مند است، گرفته است.
اکثر صاحبنظران از جمله دلایل افزایش ضایعات در صنایع وابسته کشاورزی را فرسودگی ادوات و کم توجهی به مکانیزاسیون در فرایندهای تولید یا به عبارتی، سنتی بودن فرایند این زنجیره اعلام می کنند. اما با وجود این مسئله، خبر خوشحالکننده آن است که صنعت میگو در زمرهی صنایعی است که در چرخهی تولید آن، به روزترین ابزارها و زبده ترین کارشناسان در حال فعالیت هستند؛ تا جایی که نگارنده در یکی از یادداشت های قبلی اشاره کرد که خط مقدم میگو می تواند الگوی دیگر محصولات کشاورزی کشور قرار گیرد. حال این سؤال یا واقعیت تلخ مهم پیش روی ماست که چرا با وجود این قابلیت های گسترده فنی، استفاده از ضایعات این صنعت، همپای دیگر بخش های کشاورزی کشورمان، عقب افتاده و بهسان ظرفیتی مغفول و بر روی زمین بلااستفاده مانده است؟
مقالات زیادی در خصوص ارزشآفرینی و تولید ثروت از بخشهای مختلف میگو که در قالب ضایعات از چرخه تولید حذف می شوند و می توان از آنها استفاده کرد، وجود دارد که از جمله ی آن می توان به تولید پودر میگو از زواید حرکتی و قسمت سر آن اشاره نمود.
بر اساس گزارش های معتبر علمی، ضایعات میگو حاوی حداقل 40 درصد پروتئین است که می تواند جایگزین مناسبی برای بخشی از نیاز کشور به پودر ماهی برای استفاده در صنعت پرورش طیور، آبزیان و حتی خود صنعت میگو باشد. با توجه به اهمیت موضوع که بررسی اقتصادی تولید و شناخت تنگناهای موجود می تواند برای برنامهریزان و سیاستگذاران بخش کشاورزی در سطوح ملی و منطقهای مفید واقع شود، این قلم نیز طبق سنت و شیوهی مرسوم خود در ارایه مطالب، در این یادداشت هم سعی کرده است با همان قالب نگارشی مطلوب خود یعنی «آیا میدانید»، درقبال این جاماندهی طلایی صنعت میگو سوالاتی را مبتنی بر اهمیت موضوع طرح کند تا چارهای بر این مهم اندیشیده شود. پس بدون هیچ سخن اضافی:
- آیا می دانید با احتساب 32 هزار تن میگوی تولیدی کشور، در صورت اینکه 50 درصد این تولید در کارگاه های فراوری میگو به شکل پوستکنده و بدون سر، بسته بندی شود، حداقل 5 هزار تن ضایعات میگو در کشور بلا استفاده می ماند و دور ریز می شود؟
- آیا می دانید یکی از اقلام کلیدی رونق صنایع وابسته مثل طیور و آبزیان کشور، پودر ماهی است و پودر میگو می تواند جایگزنی مناسب برای این صنایع باشد؟
- آیا می دانید مهم ترین زیرساخت اولیهی جمع آوری و چرخهی ارسال این ضایعات که زنجیره سرد می باشد، در کشور وجود دارد؟
- آیا می دانید با تغییرات جزیی در تجهیزات و فرایندهای فعلی کارخانجات تولید پودر ماهی، زمینه تولید پودر میگو را در این کارخانجات می توان مهیا ساخت و در عمل به تاکتیک چابکی در صنعت رسید؟
به عنوان سخن پایانی این نوشتار، مهم است که همواره با بررسی وضع موجود و مقایسه آن با وضع مطلوب، ببینیم که وضعیت ما نسبت به دیگران چگونه است و چطور می توانیم از کسانی که جلوتر از ما هستند، الگوبرداری کنیم؛ تا دیگر نوشته نشود: «پودر میگو، بر زمین ماندهی طلایی صنعت آبزیان است». با کمی جستجو برای انتخاب استراتژی های مناسب در این زمینه ها، در می یابیم که نمونه های موفق در دنیا کم شمار نیستند.