حکیم مهر - قصه انسان‌ها و حیوان‌ها قصه تازه‌ای نیست. انسان‌ها قرن‌هاست که خود را حاکم بلامنازع زمین و هر آنچه در آن است می‌دانند اما همچنان برخی توانایی‌های ناشناخته حیوان‌ها ما را به حیرت وامی‌دارد. قرن‌ها پیش حیوان‌ها در افسانه‌ها و اسطوره‌ها حرف می‌زدند و اعمالی خارق‌العاده انجام می‌دادند. در روزگار ما دیگر کسی آن افسانه‌ها را باور نمی‌کند. در عوض پای حیوان‌ها و توانایی‌های منحصر به فرد آنها به مقاله‌های علمی باز شده است. آنچه در ادامه می‌خوانید نمونه‌ای از همان‌هاست....
پزشکان فرانسوی ماه گذشته در انجمن متخصصان کلیه و مجاری ادراری آمریکا ادعای جدید و بسیار جالبی را مطرح کردند. این پزشکان معتقدند گونه‌ای از سگ‌ها به نام مالینوس شفرد قادر به کشف زودهنگام سرطان پروستات هستند. البته محققان فرانسوی قبل از بیان این فرضیه مطالعه‌ای در همین مورد در بیمارستان تنون پاریس انجام داده بودند. در ابتدا بوی ادرار فرد عادی و بوی ادرار فرد مبتلا به سرطان پروستات به این سگ‌ها آموزش داده شد. سپس در دوره زمانی معینی ادرار همه مراجعه‌کنندگان مشکوک به این بیماری را هم به وسیله سگ‌ها و هم به وسیله روش‌های آزمایشگاهی مورد بررسی قرار دادند. درنهایت معلوم شد که سگ‌ها از 66 نمونه‌ای که طبق نتایج آزمایش مبتلا به سرطان بودند، 63 مورد را درست تشخیص داده بودند.
علمی یا تخیلی
شاید در نگاه اول این فرضیه کمی عجیب به نظر برسد اما واقعا بعضی حیوان‌ها حس‌های بسیار پیچیده و عجیبی دارند. مثلا گربه در محیطی کاملا تاریک هم اطراف را می‌بیند یا فیل صدای پای فیل‌های دیگر را از هزاران مایل دورتر می‌شنود. سگ‌ها هم که همیشه به داشتن حس بویایی قوی معروف بوده‌اند. حتی همین حس قوی آنها باعث شده به عنوان نیروهای قابل اعتماد در کشف موادمخدر یا مواد منفجره در خدمت پلیس باشند. گفته می‌شود قدرت حس بویایی سگ 100 برابر انسان است.
دکتر کورنو، رییس تیم تحقیقاتی بیمارستان تنون می‌گوید: «سلول‌های سرطانی احتمالا مولکول‌های خاصی را تولید و در محیط پراکنده می‌کنند. گرچه این مولکول‌ها باعث تحریک حس بویایی انسان نمی‌شوند اما سگ‌های مالینوس شفرد به راحتی آنها را تشخیص می‌دهند.» البته از نظر سایر متخصصان، این فرضیه هنوز راه زیادی تا اثبات شدن دارد. چون تعداد نمونه‌هایی که مطالعه روی آنها انجام شده خیلی کم بوده و علاوه بر آن چنین آزمایشی حتما باید توسط گروه‌های محقق دیگری هم انجام شود و فقط در صورت هم‌خوانی نتایج، این فرضیه تایید می‌شود. درواقع بعضی دانشمندان می‌گویند احتمال دارد محققان فرانسوی علایمی رمزی را به این سگ‌ها آموخته باشند و سگ نمونه سرطانی را به خاطر علامتی که صاحبش به او نشان می‌دهد تشخیص دهد. این پدیده خیلی هم دور از ذهن به نظر نمی‌رسد و قبلا هم در تاریخ علم اتفاق افتاده است. در واقع چنین پدیده‌ای «هانس باهوش» نام دارد. هانس اسم اسبی متعلق به یک فرد آلمانی بود که حدود سال 1900 میلادی سر و صدای زیادی به پا کرد. صاحب هانس ادعا می‌کرد که او قادر است مسایل ریاضی را حل کند یا متون آلمانی را بخواند و مفهوم آن را درک کند. ابتدا همه مردم این قضیه را باور کردند و نمایش‌های جالب و پربیننده‌ای هم از مهارت‌های هانس اجرا شد. اما بعدها مشخص شد که این اسب درواقع فقط علایمی را که صاحبش به او نشان می‌دهد درک می‌کند و سپس طبق آنچه آموخته به آنها واکنش نشان می‌دهد.
تشخیص سرطان‌های دیگر توسط سگ‌ها
از این شک‌ها و بدبینی‌ها که بگذریم، قبلا هم مواردی بوده که اثبات شده سگ‌ها قدرت تشخیصی زودهنگام برخی سرطان‌ها را دارند. مثلا در سال 2006 میلادی، گروهی از دانشمندان کالیفرنیایی نشان دادند که سرطان‌های ریه و پستان توسط سگ‌ها قابل تشخیص هستند. ادعای این محققان کاملا علمی و براساس مدارک مورد قبول مجامع علمی مطرح شد. حتی در این مطالعه سگ‌ها افراد مبتلا به مراحل اولیه و مراحل انتهایی سرطان را هم از یکدیگر تشخیص می‌دادند.
اما تاریخچه کشف چنین قدرتی در سگ‌ها به قبل از سال 2006 میلادی برمی‌گردد. درواقع قبلا طی تحقیق‌هایی مشخص شده بود که وقتی ماده‌ای شیمیایی یک تریلیون بار رقیق شود باز هم شامه سگ آن را تشخیص می‌دهد. اولین موردی که در این باره گزارش شد سگی بود که مرتبا زخمی در بدن صاحبش را بو می‌کشید. پس از مدتی مشخص شد که این زخم بیماری بدخیمی به نام ملانوما بوده است.
مطالعه‌ها و تحقیق‌های بیشتر در این مورد نشان داد که سگ‌های آموزش‌دیده قادر به کشف دو بیماری ملانوما و سرطان مثانه هستند. اما کامل‌ترین تحقیق در سال 2006 میلادی انجام شد. در این مطالعه 5 سگ خانگی به مدت 3 هفته توسط مربیان مجرب تحت آموزش قرار گرفتند. در این دوره سه هفته‌ای سگ‌ها ابتدا کاملا با بوی نفس مبتلایان به سرطان پستان و ریه آشنا شدند. سپس آموختند که پس از احساس چنین بویی بنشینند یا دراز بکشند. در نهایت آزمایش مهارت سگ‌ها با مطالعه روی 83 فرد مبتلا به سرطان و 83 فرد سالم شروع شد. البته وجود بیماری در 83 فرد مبتلا به سرطان قبلا از طریق بیوپسی اثبات شده بود اما هیچ‌یک هنوز تحت شیمی‌درمانی قرار نگرفته بودند.
از این میان 55 مورد به سرطان ریه و 31 مورد دیگر به سرطان پستان مربوط بود. هوای تنفسی هر یک از افراد مورد آزمایش در لوله مخصوصی جمع‌آوری و در جایگاه‌های مخصوصی قرار داده شد. سگ‌ها به ترتیب از جلوی هر جایگاه رد می‌شدند و شبیه به آنچه در دوره 3 هفته‌ای آموخته بودند در صورت استشمام بوی سرطان می‌نشستند. قوانین استاندارد آموزش سگ‌ها در اینجا هم کاملا رعایت شد. یعنی هرگاه سگی جواب درست می‌داد با غذا تشویق می‌شد. در پایان مشخص شد که سگ‌ها 88 تا 97 درصد موارد مبتلا به سرطان را درست تشخیص داده‌اند. این تست چند بار دیگر هم تکرار شد و سگ‌ها پس از آموزش‌های بیشتر حتی توانستند مراحل ابتدایی و انتهایی هر یک از سرطان‌های ریه و پستان را هم از یکدیگر تشخیص دهند. البته چنین تحقیق‌هایی هنوز راه زیادی برای ورود به کتاب‌های مرجع پزشکی دارند. باید درصد خطای این روش‌ها به درستی محاسبه و کارایی آنها در مطالعاتی بزرگ‌تر و با نمونه‌هایی بیشتر اثبات شود.
هانس باهوشهانس اسبی از نژاد عرب بود که در اوایل قرن بیستم شهرت زیادی پیدا کرد. صاحب آلمانی او که ویلهم فون‌استن نام داشت ادعا کرد هانس قادر است متون آلمانی را بخواند و مسایل ریاضی را حل کند. البته ناگفته نماند که ویلهم فون‌استن یک معلم ریاضی بازنشسته بود که خیلی هم به نظریه‌های داروین علاقه‌مند بود. به هر حال نمایش‌های بزرگی برپا شد و مردم سراسر اروپا مهارت‌های هانس باهوش را از نزدیک دیدند. این اسب قادر بود اعداد را جمع، تفریق، ضرب و تقسیم کند. در ضمن او می‌توانست هم به سوالاتی که صاحبش از او می‌پرسید و هم به سوالاتی که به صورت نوشته شده در معرض دید او قرار می‌گرفت پاسخ دهد. مثلا صاحب هانس از او می‌پرسد: «اگر هشتمین روز ماه سه‌شنبه باشد، جمعه بعد از آن چندمین روز ماه است و سپس هانس 11 بار پایش را به زمین می‌کوبید.» اما نمایش‌های عجیب هانس خیلی طول نکشید. در سال 1907 میلادی یک روان‌شناس آلمانی به نام اسکارفوتگست پرده از این راز برداشت. فوتگست ثابت کرد این اسب فقط وقتی به سوالات درست جواب می‌دهد که صاحبش روبه‌روی او ایستاده و با حرکات نامحسوس بدن پاسخ را به او می‌فهماند. پس از آن ماجرای این اسب کم‌کم از یاد رفت. ویلهم فون‌استن هم در سال 1909 میلادی درگذشت و سرگذشت هانس در هاله‌ای از شگفتی باقی ماند.
