گفت‌وگو با «دکتر امیر امیرخانی» دامپزشک و دانشجوی دکترای تخصصی سم‌شناسی دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی کرمان

حکیم مهر: هفتمین جشنواره اندیشمندان و دانشمندان جوان کشور 21 آذرماه سال جاری در حالی در تالار علامه امینی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران برگزار شد که نام یکی از مخترعان جوان و دانشجوی دانشگاه علوم پزشکی کرمان به عنوان برگزیده علمی در بخش ایده‌پردازی معرفی شد.

به گزارش حکیم مهر به نقل از روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی کرمان، «دکتر امیر امیرخانی» دانشجوی دکترای تخصصی سم‌شناسی دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی کرمان از دانشجویان موفق دانشگاه است که موفق شده است هفت اختراع ملی و دو اختراع بین‌المللی را ثبت کند.

او تاکنون موفق شده 15 عنوان کتاب را ترجمه کند و کتاب «دارونامه هوشمند» وی در بیست و نهمین کتاب سال دانشجویی کتاب برگزیده شد.

این دانشجوی دانشگاه علوم پزشکی کرمان تاکنون 3 اپلیکیشن در زمینه دارو طراحی و راه اندازی کرده است.

ساخت نسل جدید آنتی‌سرم عقرب با استفاده از پروتئین نوترکیب PLD1 عقرب «همیسکور پیوس لپتوروس» اختراعی است که به ثبت ملی رسیده و اکنون این اختراع مسیرهای بین المللی شدن را طی می کند.

برای آشنایی با این مخترع جوان و موفق و همچنین با «دکتر محمودرضا حیدری» عضو هیات علمی گروه سم‌شناسی و فارماکولوژی دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی کرمان، از اساتید وی به گفت‌وگو نشستیم.

آقای دکتر امیرخانی، لطفا برای ما و خوانندگان از اختراع آنتی‌سرم نسل جدید بفرمایید؟

این اختراع، ساخت نسل جدید آنتی‌سرم با استفاده از پروتئین نوترکیب است که برای اولین بار در دنیا صورت گرفته و توانستیم با استفاده از پروتئین نوترکیب آنتی سرم، پادزهری بسازیم که بر اساس برآوردهای انجام شده تاکنون تا 89 برابر قدرت خنثی سازی بیشتری دارد.

این آنتی سرم چه محاسنی دارد؟

برای ساخت آنتی سرم‌های نسل قدیم باید عقرب را از طبیعت صید می‌کردند و عقرب زهرگیری می‌شد، که در این پروسه بسیاری ازعقرب‌ها از بین می‌رفتند با توجه به اینکه عقرب در طبیعت جزو یکی از مهمترین جانداران است و به دلیل اینکه در بحث کنترل آفات کشاورزی و کنترل حشرات مانند پشه‌هایی که ناقل بیماری‌ها هستند، عقرب اغلب نقش مستقیم دارد؛ از بین بردن عقرب یا آسیب زدن به ذخیره عقرب در طبیعت باعث می‌شود که آفات کشاورزی افزایش چشمگیر پیدا کنند و به عبارتی امنیت غذایی مردم به خطر می‌افتد و از طرف دیگر حشرات مانند پشه‌هایی که می‌توانند ناقل بیماری باشند افزایش پیدا می‌کنند که سلامت جامعه به خطر می‌افتد.

از دیگر محاسن این آنتی سرم، اقتصادی بودن آن است، قدرت خنثی سازی این آنتی سرم چیزی حدود تا 89 برابر نسبت به نسل قدیم است و با توجه به قدرت خنثی سازی بسیار بیشتری که نسبت به نسل قدیم پادزهرها دارد میزان آنتی سرم مصرفی برای حفظ جان فرد عقرب گزیده نیز به طور چشم گیری کاهش می‌یابد و عوارض ناشی از دریافت هترو آنتی‌سرم ها هم به طبع کاهش خواهد یافت.

نسل جدید آنتی سرم چه تفاوتی با نسل قدیم دارد؟

آنتی سرم‌ها بر پایه اسب ساخته می‌شوند یعنی آنتی ژن به اسب تزریق و آنتی بادی از خون اسب تلخیص می‌شود و پادزهر به دست می‌آید با این کار، تعداد اسب‌هایی که برای ساخت همان مقدار آنتی‌سرم که بتواند همان تعداد عقرب گزیده را درمان کند در برآورد ما نزدیک به یک چهلم کاهش پیدا می‌کند و این کاهش یعنی اینکه یک چهلم هزینه سرسام آور خرید اسب و نگهداری اسب کاهش پیدا می‌کند. از طرف دیگر اسب به هیچ عنوان آسیب نمی‌بیند و حیوان عمر طبیعی خود را دارد و هیچ گونه زجر و دردی مانند نسل های قدیم نمی‌کشد.

همچنین چون زهرگیری از عقرب انجام نمی‌شود دیگر احتیاجی به خرید زهرخام عقرب نیست، پس هزینه سرسام آور آن هم از پروژه حذف می‌شود. به دلیل اینکه در روش جدید میزان خونگیری و استحصال آنتی‌سرم اسب به شکل چشمگیری پایین می‌آید پس به نیروی انسانی کمتر، مواد اولیه خیلی کمتر و انرژی کمتری برای ساخت آنتی‌سرم احتیاج است. در دنیا و همچنین در کشور ما پادزهرهای عقرب گزیدگی توسط دولت‌ها تایید می‌شوند زیرا از بودجه عمومی برای حفاظت از مردم و شهروندان در برابر  گزش حیوانات زهرآگین، صرف می‌شود و در روش جدید مبلغ زیادی صرفه جویی می‌شود که می‌تواند صرف هزینه‌هایی چون بهداشت عمومی و یا پژوهش شود. از دیگر ویژگی آنتی‌سرم نسل جدید، راهی را باز می‌کند که کشورهای دیگر رو به تولید این آنتی‌سرم بیاورند.

شما از قدرت و کیفیت نسل جدید آنتی سرم گفتید، این موضوع را بیشتر تشریح کنید؟

نسل جدید آنتی‌سرم 89 برابر نسل قدیم قدرت دارد، ما باید بدانیم آنتی سرم‌ها بویژه در نسل‌ قدیمی فوق العاده داروهای پرعارضه ای هستند چون، اولا آنتی بادی‌های آنان غیرخودی هستند و از حیوان گرفته شده‌اند؛ اما برای نجات جان فرد گزیده شده توسط حیوانات سمی، مجبوریم ازآنها استفاده کنیم که  این  آنتی‌سرم ها  یک سری عوارض هم دارند تمام این بیماری‌ها می‌تواند در ادامه عوارض آنتی سرم‌های نسل قدیم باشد که ما مصرف کردیم به دلیل اینکه برای درمان فرد، مجبور بودند حجم زیادی از آنتی‌بادی به بدن انسان تزریق کنند تا فرد بتواند خودش را نجات دهد.

در نسل جدید با توجه به قدرت بیشتری که دارد میزان مصرف آنتی سرم برای درمان و نجات جان فرد به شکل چشمگیری کاهش پیدا کرده است که این کاهش متعاقب آن عوارض دریافت حجم بالای آنتی سرم است به شکل چشمگیری ناچیز می‌شود. در نسل قدیم فرد نجات پیدا می‌کرد اما احتمال داشت کیفیت زندگیش کاهش پیدا کند و هم هزینه برای سیستم و بهداشت درمان ایجاد می‌کرد.

در مناطقی که گزیدگی غالب است ممکن است فرد در طول زندگیش دوبار و یا چند بار با گزیدگی مواجهه شود که اینگونه عوارض آن تشدید می‌شود اما با نسل جدید عوارض به حد ناچیز می‌رسد و فرد علاوه بر اینکه با یک دوز خیلی پایین‌تر نسبت به نسل‌های قدیم جانش نجات پیدا می‌کند و درمان می‌شود بر روی کیفیت زندگیش در آینده تاثیری نخواهد داشت به دلیل اینکه عوارض ایمنی را ایجاد نمی‌کند، حجم دارویی تزریق شده بسیار ناچیز است.

آیا آنتی‌سرم نسل جدید تجاری سازی شده است؟

ثبت اختراع ملی این آنتی‌سرم انجام شده است، ثبت اختراع بین المللی در حال انجام و مقاله آن آماده است. امیدوارم در آینده نزدیک در پارک علم و فناوری دانشگاه علوم پزشکی کرمان به صورت تخصصی کار ساخت آنتی‌سرم به صورت تجاری انجام شود.

برای خواننده‌های ما از دیگر فعالیت‌های تحقیقاتی و پژوهشی خود بفرمایید؟

بنده همه کارهای تحقیقی را مدیون دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی کرمان گروه فارماکولوژی و سم شناسی دانشگاه، می‌دانم آنها فوق العاده هستند و در واقع تمام کارهایی که انجام شده، حمایت اساتید هم بوده است. زمانی که کرونا شروع شد و با قرنطینه ای که در اوایل بروز آن رخ داد، و با توجه به اینکه پروژه تحقیقاتی من هزینه بر بود و من برای اینکه بتوانم این هزینه را کاهش دهم با همکاری یکی از دوستان؛ اسب هایی که شخصی بودند در شهرکرد نگهداری می شدند روی آن انجام دادم، و با آمدن کرونا این زنجیره انتقال از بین رفت و  همه چیز از دست خارج شد.

اساتید بنده خانم دکتر کرمی و آقای دکتر حیدری که در اینجا باید از آنها قدردانی کنم، راهنمایی کردند که در آن وقفه وقتم را برای تألیف و ترجمه کتاب قرار دهم. خداروشکر در این مدت کتاب های خیلی خوبی هم چاپ شدند و جایشان هم خالی بود و از طرفی دیگر متخصصان هم استقبال کردند و باعث شد این کتاب ها به چاپ سوم و پنجم هم برسد.

و در سال های 98 و 99، هنوز هوش مصنوعی اینچنین مورد اقبال نبود، ایده ای که اساتید من داشتند که بر روی هوش مصنوعی کار کنم تا بتوان از آن استفاده کاربردی شود که منتج به ساخت سه اپلیکشین با هوش مصنوعی شد که دو مورد آن در مورد مسمومیت ویک مورد با موضوع دارو انجام شد.

به عنوان یک فرد موفق چه توصیه‌ای به محققان و مخترعان جوان دارید؟

اول باید این مصرع شعر معروف که «من گلی ناچیز بودم و لیکن مدتی با گل نشستم» عنوان کنم و بگویم من موفقیت خود را مدیون اساتیدم می دانم، چون گروه فوق العاده‌ای داشتم و این گروه از من حمایت کردند و حتی در بسیاری مواقع اساتید من بودند که راه را به من نشان دادند و از من حمایت کردند.

کتابی که جایزه سال کتاب دانشجویی را کسب کرد در واقع کتاب 1630 صفحه بود، ترجمه این کتاب مثل حرکت در کویر بود چون هرچقدر جلو می‌رفتیم هیچ نتیجه ای نمی‌گرفتیم چون بسیار زیاد بود و ترجمه آن یک سال و نیم طول کشید. اما خودم را عادت داده بودم حتی یک یا دو صفحه در روز به صورت برنامه ریزی شده این کار را انجام بدهم. این حرکت آرام آرام در بازه زمانی یک نتیجه خوبی داد و برای همین توصیه می‌کنم آدم اگر منتظر باشد که یک اتفاق عجیب و غریب بیفتد و یک دفعه پیشرفت کند و یک دفعه کشف کند، و یک دفعه به اختراع برسد این غیر ممکن است اما اگر آرام آرام سعی کند کارهای کوچک انجام دهد وخودش را ملزم کند که این رویه را به صورت عادت تکرار کند این خودش آرام آرام باعث پیشرفتش می شود.

در مورد اختراع هم در واقع اعتماد به نفس داشته باشند، ایده ها به ذهن همه می رسند، اما این اعتماد به نفس را داشته باشند بروند دنبالش، متوجه می شوند و من موفقیت های خود را درزمینه اختراع و ترجمه و تحقیق مدیون اساتیدم هستم.

به عنوان یک جوان و محقق موفق چه توصیه‌ای به مسئولان دارید؟

با توجه به وضعیت اقتصادی زیاد از دولت نمی‌توان توقع داشت زیرا وضعیت، وضعیتی نیست که بودجه های دولتی حمایت کند. توصیه من این است که وقتی کاری را می خواهید انجام دهید فقط صرف علمش را نبینید برایش تابلوی کسب و کار و برنامه داشته باشید و اگر این کار را انجام دهید راحت با بخش خصوصی می توانید کار کنید و کارکردن با بخش خصوصی بسیار راحت تر از بخش دولتی است.

حمایت های لازم که در تمام مسیر من از طریق اساتید گروه آموزشی و دانشکده ام حس کردم اگر نبودند انجام چنین کاری برای من خواب ومحال بود. موفقیتم را مدیون آقای دکتر حیدری، خانم دکتر کرمی، دکتر امیر حیدری، دکتر ماندگاری، آقای دکتر دلاور شهباززاده  و دکتر باقری از آزمایشگاه انستیتو پاستور ایران می دانم.

آقای دکتر حیدری، شما به عنوان یکی از اساتید دکتر امیرخانی بفرمایید چه عاملی باعث شد دکتر امیرخانی به دنبال این اختراع رفتند؟

عقرب گزیدگی یکی از مشکلات اساسی در سیستم بهداشت به حساب می آید و سالانه تعداد قابل توجهی از مردم دچار عقرب گزیدگی می‌شوند و نیاز به درمان پیدا می کنند. عقرب‌ها گونه‌های متعددی دارند ومهمترین آن عقرب زرد خوزستان است که 94 درصد عقرب گزدیدگی‌ها از این نوع است و عامل مهم مرگ و میر به حساب می‌آید. سم عقرب سمیت کبدی و عصبی ایجاد می‌کند که باعث مرگ و میر می‌شود و لذا درمان عقرب گزیدگی هم ضروی است.

در حال حاضر پادزهر عقرب وجود دارد و تجویز می‌شود به بیماران و نجات بخش است اما یکسری عوارض دارد و نیاز است پادزهرهای جدید به بازار دارویی معرفی شوند. به همین دلیل دکتر امیرخانی دانشجوی PhD سم شناسی پیشنهاد تولید پادزهرهای جدید را دادند با منشا بیوتکنولوژیک به عبارت دیگر سم عقرب عامل اصلی که باعث سمیت می شود که 7 درصد زهر را شکل می دهد و با استفاده از روشی که ایشان ارائه دادند و با همکاری انستیتو انجام شده این پادزهر چندین خصوصیت بارز خواهد داشت و زمانی که تزریق کنیم عوارض کمتری را در اسب ایجاد می کند. پادزهری که ایجاد می شود خیلی اختصاصی خواهد بود و در مطالعات حیوانی نشان داده شده که بیشتر پادزهرهای موجود حدود 89 برابر قوی تر از و عوارض نامطلوب کمتری را هم خواهد داشت.

هم از نظر اخلاقی روش تولید این پادزهر منطقی تر است و هم از نظر هزینه ای مقرون به صرفه است ودیگر نیازی به صید عقرب هم نخواهد بود که سم عقرب را جداکنند و با این روش اکوسیستم هم حفظ می شود. امیدوارم این کار دکتر به تولید صنعتی برسد و پادزهری را ارائه کنیم که در دنیا مطرح شود و با این روش پادزهر تهیه کنند.

توصیه شما به مسئولان و اساتید چیست؟

پیشنهاد هم این است که از محققان جوان حمایت شود، بودجه ای در اختیارشان بگذارند که بتوانند چنین کارهای تحقیقات را انجام دهند. برای دکتر امیرخانی و تیم همکاری ایشان آرزوی موفقیت دارم.