نگاهی به وضعیت احشام زلزله زدگان آذربایجان / سرما ، زلزله و سرپناهی که دیگر نیست!

حکیم مهر - نگاهی به وضعیت احشام زلزله زدگان آذربایجان / سرما ، زلزله و سرپناهی که دیگر نیست! -  محمد امین خوش‎نیت، روزنامه نگار تبریز

بیش از 300 جان باخته، آمار تلفات انسانی حادثه ای بود که 21 مرداد ماه 91، نه تنها زمین زیرپای ارسباران که دل بسیاری از انسانهای دلسوز و نوع دوست ایران و جهان را به لرزه درآورد. روزهای بعد از زلزله صحنه ی همدلی و ایثار بسیاری از هموطنانی بود که برای کمک به زلزله زدگان آذربایجان کورس گذاشته بودند. حماسه ای ماندگار و ستودنی که از وقوع «فاجعه ی انسانی» بعد از حادثه که معمولاً در حوادث طبیعی خود را بر جامعه ی بازماندگان تحمیل می کند جلوگیری کرد.

در کنار تلفات انسانی، بیش از 12 هزار واحد دامی نیز خسارت دیده و چهار هزار رأس گوسفند، گاو، گوساله، مرغ و خروس نیز تلف شدند که به دلیل تمرکز کمک های مردمی به خود زلزله زدگان، این موضوع کمتر مورد توجه قرار گرفت. غافل از اینکه منبع اصلی درآمد و معیشت ساکنان این مناطق اکثراً دامداری و کشاورزی بوده و لازم است بعد از تامین سلامتی و بهداشت روانی زلزله زدگان، به دو مسئله ی عمده ی آنها یعنی محل اسکان و وضعیت دام های حادثه دیدگان بیشتر توجه شود:

اکنون بعد از گذشت 40 روز از آن حادثه و نفوذ موج سرما که از قضا امسال زودتر از سالهای گذشته، عرض اندام کرده و ضرب شست خود را به آوارگان زلزله نشان داده است، موضوع نگهداری  احشام منطقه و تهیه و تامین سرپناهی امن برای آنها بسیار ضروری به نظر می رسد. موضوعی که در کلام پردرد روستاییان زلزله زده کاملا مشهود است:

«حاج علی» حدود 70 ساله است. از زلزله زدگان روستای «باجه باج». روستایی که اکنون زیر و رو شده و همه ی دار و ندار حاج علی نیز زیر آوار مانده است. او مغموم و افسرده بر روی ویرانه های خانه اش نشسته و در غم از دست دادن عزیزانش داغدار است. به سختی به خود جرأت دادیم تا در ضمن مصیبتی که برای خانواده اش پیش آمده در مورد احشام و دامهایش با او سخن بگوئیم.

اما با این حال و بعد از کلی کلنجار رفتن و بازی با کلمات، او را راضی کردیم که در مورد دامهایش نیز با ما سخن بگوید.

« سه رأس گاو و گوساله، 4 رأس گوسفند و چندتا مرغ و خروسم در اثر ریزش آوار طویله بر روی زبان بسته ها تلف شدند. بقیه ی حیوانات هم دقیقاً نمی دانم کجا هستند. فکر می کنم این اطراف سرگردان باشند. اما دیگر برای من چه فرقی می کند!»

رحیم و عباس دو کودک حدوداً 10-9 ساله هستند که کمی آن سوتر، فارغ از هیاهوی اخبار زلزله و حواشی آن، ساکت و آرام روی تخته سنگی به نظاره ی روستای ویران خویش نشسته اند. کودکان روستایی دلبستگی و تعلق خاطر خاصی به دام های خود دارند. برای آنها، مرغ تنها یک حیوان تخم گذار نیست یک همبازی بی آزار است.

آنها نیز از اینکه 6 مرغ و خروس و جوجه ی خودشان را در این حادثه از دست داده اند ناراحتند. خوشبختانه، از خانواده ی آنها کسی آسیب ندیده اما مرگ مرغ و جوجه ها غم بزرگی برای رحیم و عباس است.

******

نفوذ سرمای زودهنگام، معمولاً آفت بزرگ دامداری و دامپروری محسوب می شود همچنان که فرصت خوبی برای حیوانات وحشی و مهاجم است. تخریب واحدهای دامی و سرپناه احشام نیز مزید بر علت شده تا صنعت دامداری و دامپروری در منطقه زلزله زده وضعیت خوشایندی نداشته باشند.

دامدار و روستایی آواره که اکنون خانه و کاشانه ی خویش را ویران شده می بیند، او که هنوز داغ عزیزترین کسانش بر قلب و روحش سنگینی می کند دیگر نه حال و حوصله ی رسیدگی به وضعیت دام هایش را دارد و نه پول و مجال ساخت سرپناهی برای آنها. اگر او بتواند چادر خود را گرم کرده و پیش از رسیدن فصل سرما، سرپناهی برای خود و خانواده ی داغ دیده اش تدارک ببینید کار مهم و بزرگی انجام داده است. در چنین شرایطی دام های او نیز مورد غفلت و بی توجهی قرار می گیرند. شب های سرد اهر و ورزقان، در کنار همه ی تهدیدهایی که برای دام ها و احشام دارد، فرصت خوبی برای حیوانات وحشی ایجاد می کند تا از این نعمت باد آورده ای و خوان گسترده، شکمی از عزا درآوردند.

هر چند تاکنون در خصوص حمله ی حیوانات وحشی به احشام زلزله زدگان گزارش های موثق و تایید شده نرسیده اما همین اضطراب و هراس حمله ی حیوانات وحشی به احشام روستائیان، و نبود سرپناه مطمئن برای آنها، سبب شده تا عده ای سودجو فرصت را غنیمت شمرده و با حضور در مناطق آسیب دیده، احشام و دام های روستائیان را به بهایی نازل و اندک خریداری نمایند. دامدار و روستایی بلا دیده نیز با لحاظ همه ی شرایط پیش آمده، در این موقعیت خاص، حاضر می شود تا حتی دام خود را به نصف قیمت نیز واگذار کند تا هم از زحمت و دغدغه ی نگهداری دام خود خلاص شود و هم اینکه از محل دریافت همان مبلغ ناچیز، فکری برای آینده ی خود نماید.

به رغم همه ی این تهدیدها و مشکلات، جهاد کشاورزی، بنیاد مسکن و اداره ی دامپزشکی استان اقدامات و برنامه های خود را برای نگهداری و یا بهبود روش های نگهداری احشام زلزله زدگان اعلام کرده اند.

مسعود محمدیان رئیس سازمان جهادکشاورزی آذربایجان شرقی در مورد اقدامات و برنامه های سازمان متبوعش می گوید: پس از وقوع این زمین لرزه، ضمن درمان و واکسیناسیون رایگان دام، سریعاً 9 هزار متر مربع از اراضی سمپاشی و ضد عفونی شده و در 93 هزار متر مربع به صورت موقت حصارکشی صورت گرفت. وی در مورد تامین و تهیه ی محل های سرپوشیده  برای نگهداری احشام نیز گفت: برای این منظور به دامداران مناطق زلزله زده با تشکیل پرونده، 5 میلیون تومان وام بازسازی و همچنین سه میلیون تومان وام بلاعوض اهدا می شود.

 راه اندازی « اتاق بازسازی اماکن دامی» در روستای اسپیران از روستاهای زلزله زده تابعه ی شهرستان تبریز، از جمله ی اقداماتی است که این روزها صورت گرفته است. وظیفه اصلی این اتاق ها، شناسایی واحدهای دامی تخریب شده در اثر زلزله، تشکیل پرونده، تهیه و ارائه تیپ نقشه های اماکن دامی، معرفی به بنیاد مسکن انقلاب اسلامی برای دریافت تسهیلات بلاعوض 30 میلیون ریالی، تهیه اسکلت فلزی پیچ ومهره دار، میلگرد و مصالح ساختمانی از طریق بنیاد مسکن و نظارت بر ساخت اماکن دامی تعیین شده است. همانگونه که دراین شرح وظیفه نیز مشاهده می شود عمده ترین وظیفه اصلی تامین اعتبارات ساخت وساز اماکن دامی بر عهده ی بنیاد مسکن نهاده شده است.

«درفشی» معاون پشتیبانی و امور هماهنگی استانهای بنیاد مسکن انقلاب اسلامی کشور از آماده بودن اعطای 3 میلیون تومان وام بلاعوض روستائیان زلزله زده آذربایجان شرقی از طریق این بنیاد صادر شده است.

درفشی با اشاره به اینکه عمده امرار معاش اکثر روستائیان از طریق احشام صورت می گیرد تاکید می کند که: تامین و ساخت اماکن دامی تا قبل از شروع فصل سرما می تواند تا حدود زیادی از مشکلات، دغدغه ها و نگرانی های روستائیان بکاهد! آمارهای ارائه شده از سوی بنیاد مسکن حکایت از آن دارد که از مجموع 12 هزار واحد دامی تخریب شده تاکنون بیش از هفت هزار واحد دامی آوار برداری شده و بنا به اظهار نظر مسئولان بنیاد مسکن نیز، مشکلی در ساخت واحدهای دامی در 50 درصد مناطق زلزله زده وجود ندارد ضمن آنکه آوار برداری و فونداسیون دو هزار و 260 واحد نیز در این مناطق انجام شده است.

قربان محمدی رئیس بنیاد مسکن انقلاب اسلامی آذربایجان شرقی هم  با بیان اینکه در ساخت اماکن آسیب دیده از مشارکت مردمی استفاده خواهد شد از برنامه های سه گانه این بنیاد سخن گفته و می افزاید: «در شیوه اول بهره بردارانی که بخواهند راساً اقدام به ساخت اماکن دامی کنند تسهیلات بانکی و کمک های بلاعوض بعد از جانمایی محل مورد نظر و پیشرفت مراحل کاری با نظارت فنی کارشناسان دریافت می کنند. وی درباره ی شیوه دوم نیز گفت: بهره بردارانی که بخواهند با تحویل مصالح اقدام به احداث کنند مصالح نیز پای کار تحویل داده خواهد شد. شیوه ی سوم نیز برای بهره بردارانی است که قادر به ساخت نیستند. در این شیوه بنیاد مسکن برای هر بهره بردار یک واحد دامی 18 مکتری احداث و تحویل می دهد.»

با همه ی این اوصاف، موضوع نگه  داری احشام زلزله زدگان تنها به تامین سرپناه برای آنان ختم نمی شود. موضوع «بیماری های دامی» و شیوع آن در بین دام ها و حتی شیوع برخی بیماری های مشترک بین دام و انسان و نیز تامین علوفه و خوراک برای آنها نیز از دیگر اولویت های مربوط به بحث رسیدگی به وضعیت احشام روستائیان است.

اکنون این سؤال مطرح می شود که چه کسی بر سلامت دام های روستاهای زلزله زده و به ویژه آن دسته از دامهایی که کشتار شده و به صورت های مختلف وارد سبد غذایی دیگر شهروندان و روستائیان می شوند کیست؟!

موضوع نظارت بر سلامت احشام زلزله زدگان را از اداره دامپزشکی آذربایجان شرقی پیگیری کردیم. بهاد زندیه مدیر کل دامپزشکی آذربایجانشرقی با اعلام خبر واکسیانسیون دام ها و سگ سانان منطقه ی زلزله زده آذربایجان علیه بیماری های مشترک می گوید: « به منظور پیشگیری از شیوع  بیماری های مشترک بین انسان و دام اکیپ های دامپزشکی مستقر در منطقه زلزله زده پس از اتمام عملیات دفن بهداشتی لاشه های دام، شروع به معاینه، درمان، سمپاشی و واکسیناسیون دام ها کرده اند.» به گفته زندیه، در فاصله ی زمانی یک ماه بعد از زلزله، 12 هزار و 100 (قلاده و رأس) بر ضد بیماری هاری و تعداد 10 هزار رأس دام علیه بیماری شاربن واکسیناسیون انجام شده است. وی از معاینه و درمان رایگان 45 هزار رأس انواع دام زلزله زدگان توسط بخش دولتی و خصوصی دامپزشکی خبر داده و می گوید: «برای جلوگیری از شیوع بیماری های دامی و مشترک، نزدیک به 900 هزار مترمربع از مراکز نگهداری دام زلزله زدگان سمپاشی و ضد عفونی شده است.»

بحث نگه داری از احشام روستائیان از چنان اهمیتی برخوردار است که واکنش نمایندگان مردم و از جمله رییس مجلس شورای اسلامی را هم در پی داشته است. دکتر علی لاریجانی در بازدید خود از مناطق زلزله زده ی آذربایجان به صراحت ضرورت رسیدگی به وضعیت احشام را هم مورد تاکید قرار داده است.

«اله وردی دهقان» نماینده مردم ورزقان و خاروانا در مجلس شورای اسلامی تبعات منفی بی توجهی نسبت به احشام زلزله زدگان را یادآور شده و می گوید: « اگر دام های مردم مناطق زلزله زده حفظ نشود، تمام روستائیان به شهرها مهاجرت کرده از تولید کننده به مصرف کننده تبدیل خواهند شد.»

در کنار تلاش و برنامه ریزی سازمانها و ادارات فعال، در حوزه ی کشاورزی و دامداری، نهادهای انقلابی سپاه و بسیج نیز پیگیر امر ساماندهی وضعیت احشام زلزله زدگان شده اند. در همین رابطه فرمانده سپاه عاشورا، از ساخت و ارسال دهها واحد دامی پیش ساخته برای نصب در مناطق زلزله زده و تعهد سپاه و بسیج سازندگی در مورد ساخت بیش از 7 هزار واحد دامی در مناطق زلزله زده خبر داده است.

واقعیت این است که اساس حیات و سکونت روستائیان در مناطق خود به دو پدیده ی کشاورزی و دامداری استوار است. چنانچه هر یک یا هر دوی این مشاغل دچار خلل و آسیب شوند، روستائیان دیگر توجیه و دلیلی برای ماندن در روستا نخواهند داشت. در این موقعیت است که روستایی و به ویژه از نوع زلزله زده ی آن که بی خانمان شده و تنها ابراز معیشت و مشغولیت خویش را از کف داده، چاره ای جز مهاجرت به شهرهای اطراف و زندگی در سکونت گاههای غیرمجاز و حاشیه نشینی نخواهد داشت. ناگفته پیداست که پدیده ی اخیر یعنی مهاجرت و حاشیه نشینی چه معضلات و تبعات منفی دیگری را می تواند بر شهرهای بزرگ و کوچک ما تحمیل کند. از این رو به اعتقاد کارشناسان اجتماعی و جامعه شناسان روستایی به هر وسیله ی ممکن باید از اموال، ابراز اشتغال و درآمد روستائیان محافظت شود.

روستایی آسیب دیده باید اطمینان حاصل کند که به رغم وقوع حادثه و وارد شدن خسارات مالی و جانی عمده، متولیان امر و  مسئولان، پیگیر خواست ها و نیازهای شغلی و مشغولیت های فکری او هستند. تنها در این حالت است که فکر مهاجرت به شهرها و بروز تبعات منفی آن به مخیله ی آن روستایی نفوذ هم نمی کند.