گفت‌وگوی حکیم مهر با «دکتر احسان مصطفوی» رئیس مرکز تحقیقات بیماری‌های نوپدید و بازپدید انستیتو پاستور ایران/ تشریح نقش مهم دامپزشکان در کنترل بیماری‌های نوپدید و بازپدید

حکیم مهر- محسن طاهرمیرزایی: روز جهانی بیماری‌های زئونوز بهانه‌ای شد تا به سراغ رئیس مرکز تحقیقات بیماری‌های نوپدید و بازپدید انستیتو پاستور ایران برویم. «دکتر احسان مصطفوی» که استاد تمام اپیدمیولوژی انستیتو پاستور ایران است، معتقد است که در کشور ما و اغلب کشورهای دنیا با توجه به محدودیت منابع مالی و نیروی انسانی، تمرکز اصلی مجموعه‌های دامپزشکی بر بیماری‌هایی است که اهمیت اقتصادی در حوزه دامی داشته باشند و نگاه پیشگیرانه از انتقال بیماری به انسان اهمیت کمتری دارد.

از نظر او، نتیجه این نگاه آن می‌شود که جامعه بشری هنوز نتوانسته است نگاه نظام مراقبت واحد (One Health ) را پیاده‌سازی کند و آن چیزی که دنیا در یک سال و نیم گذشته در حوزه پاندمی کروناویروس با آن مواجه است، بخشی از آن متاثر از آن است که نتوانستیم بیماری را زودتر در حیات‌وحش شناسایی کنیم؛ البته اگر منشاء بیماری حیات وحش واقعا بوده باشد.

حکیم مهر: آقای دکتر، اهمیت بیماری‌های نوپدید و بازپدید چقدر است؟

بیماری‌های نوپدید ممکن است ناشی از تغییرات یا تکامل پاتوژن‌های موجود باشند، یا عفونت‌های قدیمی باشند که مقاومت ضد میکروبی در آن‌ها ایجاد شده یا تغییر در بیماری‌زایی یا حدت آنها اتفاق افتاده است، یا عفونت‌های شناخته شده‌ای هستند که به مناطق جغرافیایی یا جمعیت جدید وارد می‌شوند، یا اینکه بیماری‌هایی هستند که میزان شیوع آن‌ها در انسان در دو دهه گذشته افزایش یافته است.

بیماری‌های بازپدید هم بیماری‌هایی هستند که که قبلاً کنترل شده‌اند اما بار دیگر افزایش شیوع یافته‌اند و به عنوان یک مشکل مهم بهداشتی مطرح شده‌اند. تقریبا 70 درصد بیماری‌های عفونی نوپدید در انسان، زئونوز هستند که گفته می‌شود حدود 70 درصد آن‌ها از حیات‌وحش و حدود 30 درصد آن‌ها از دام‌های اهلی به انسان منتقل شده‌اند.

اگر نگاه بهداشت عمومی (Public Health) ای داشته باشیم و هدف ما حفظ یک جامعه سالم باشد، باید بتوانیم خیلی از بیماری‌هایی که پتانسیل ایجاد طغیان داشته باشند را قبل از آنکه بتواند به مرحله اپیدمی یا پاندمی برسند، از طریق یک نظام پایش و هشدار زودرس، رصد و شناسایی زودتر کنیم. در این قالب باید در مورد بیماری‌های زئونوز، گردش این عوامل عفونی را در دام‌های اهلی، حیات وحش و ناقلین مختلف اعم از کنه‌ها، کک‌ها و... مورد پایش مستمر قرار دهیم. اگر موفق شویم چنین نظام مراقبتی را راه‌اندازی کنیم و قبل از اینکه طغیان بیماری‌های نوپدید زئونوز در جمعیت بشری اتفاق بیفتد، آن را زودتر در حیات وحش و دام‌ها شناسایی کنیم، موفقیت بزرگی کسب کرده‌ایم. 

حکیم مهر: نقش دامپزشکان در کنترل بیمار‌ی‌های نوپدید چقدر است؟

در دنیا، نگاه نظام مراقبت واحد یا One health به طور جدی دنبال می‌شود که قطعا همکاران دامپزشک در آن برنامه نقش مهمی می‌توانند ایفا نمایند. در این نظام، قرار است رصد بیماری‌های زئونوز در دام‌های اهلی، حیات وحش و حتی ناقلین به طور جدی دنبال شود. اما در کشور ما و اغلب کشورهای دنیا با توجه به محدودیت منابع مالی و نیروی انسانی، تمرکز مجموعه‌های دامپزشکی به جای نگاه جدی پیشگیرانه از انتقال بیماری از دام به انسان، بر بیماری‌هایی تمرکز کرده‌اند که صرفا اهمیت اقتصادی در حوزه دامی داشته باشند. نتیجه این می‌شود که جامعه بشری هنوز نتوانسته نگاه نظام مراقبت واحد را به طور جدی راه‌اندازی کند و آن چیزی که دنیا در یک سال و نیم گذشته در پاندمی کروناویروس با آن مواجه است، بخشی از آن متاثر از آن است که نتوانستیم این بیماری و احتمالا بیماری‌های مشابه را در آینده زودتر در حیات وحش شناسایی کنیم و لذا برای جامعه بشری چالش ایجاد می‌شود.

حکیم مهر: فعالیت اصلی شما در انستیتو پاستور ایران در حوزه بیماری‌های نوپدید چیست؟

در انستیتو پاستور ایران در حوزه بیماری‌های نوپدید و بازپدید، اولا یک شبکه تحقیقاتی داریم که دبیرخانه آن در انستیتو پاستور ایران است و وظیفه آن هماهنگی فعالیت‌هایی است که در مراکز تحقیقاتی مختلف در حوزه بیماری‌های نوپدید و بازپدید انجام می‌شود. درواقع به نوعی نقش رهبری تحقیقات حوزه بیماری‌های نوپدید و بازپدید را در کشور دارد.

علاوه بر آن یک مرکز تحقیقات بیماری‌های نوپدید و بازپدید و یک پایگاه تحقیقاتی بیماری‌های نوپدید و بازپدید داریم. پایگاه تحقیقاتی بیماری‌های نوپدید و بازپدید انستیتو پاستور ایران در سال ۱۳۳۱ در منطقه‌ای به نام اکنلو در کبودرآهنگ همدان تاسیس شده و کار اصلی آن کنترل بیماری طاعون انسانی و تحقیقات مرتبط با آن در اقصی نقاط جهان بوده است. البته امروزه سایر بیماری‌های نوپدید مهمی که از حیات وحش به انسان منتقل می‌شوند را نیز در حوزه تحقیقاتی آن مرکز دنبال می‌کنیم.

مرکز تحقیقات بیماری‌های نوپدید و بازپدید در سال 1395 تاسیس شده است و آن مرکز نیز یک نقش موثر در حوزه تحقیقات مرتبط با بیماری‌های نوپدید و بازپدید دارد. اکثر تحقیقات این مرکز، مرتبط با حوزه بیماری‌های زئونوز است. کاری که ما انجام می‌دهیم بررسی، رصد و پایش بیماری زئونوز عمدتا نوپدید در حیات وحش و ناقلین بندپایی مثل کنه‌ها و کک‌ها است که در بر روی بدن دام های اهلی یا حیات وحش زندگی می‌کنند.

نتیجه تحقیقاتی که در ۱۰ سال اخیر داشته‌ایم، گزارش موارد انسانی تولارمی و در عین حال گزارش گردش باکتری عامل ایجاد کننده تولارمی در حیات وحش اقصی نقاط کشور بوده است. در عین حال مطالعاتی را نیز در حوزه طاعون انسانی انجام می‌دهیم و نشان داده‌ایم که عامل ایجادکننده طاعون انسانی هنوز به صورت محدود در مناطقی از غرب کشور در جوندگان در حال گردش است.

همچنین بر پایه تحقیقاتی که در این مرکز تحقیقات انجام می‌شود، گزارش اولین موارد هانتاویروس را در جوندگان و گزارش موارد آلودگی به ریکتزیاها، عامل تب کیو، بارتونلا و بورلیا را در انسان، دام‌های اهلی، حیات وحش، و ناقلین بندپا در اقصی نقاط کشور نشان داده‌ایم. در حقیقت به نوعی بازوی علمی و عملیاتی وزارت بهداشت برای تحقیقات و تشخیص در حوزه بیماری‌های نوپدید و بازپدید محسوب می‌شویم.

حکیم مهر: پرسش بعدی بنده درخصوص سلاح‌های بیولوژیک است. چه نسبتی از جنگ‌افزارهای بیولوژیک، ریشه در دام دارد و دامپزشکان چه نقشی در این مساله دارند؟

اول باید بررسی کنیم که سلاح بیولوژیک چه چیزی هست؟ سلاح بیولوژیکی، چیزی است که معمولا راه درمان مناسبی برای آن شناخته نشده یا اینکه پتانسیل انتشار بالایی داشته و باعث تلفات و مرگ و میر بالا در زمان کوتاه می شود. اکثر این مفاهیم در مورد بیماری‌هایی معنا پیدا می‌کند که شناخت کافی از آنها نداریم و اغلب بیماری‌های نوپدید یا بازپدید هستند. همان‌طور که اشاره شد، با توجه به اینکه مخزن خیلی از این بیماری‌های نوپدید و بازپدید در حیات وحش است، اگر ما بتوانیم بحث تحقیقات دامپزشکی را یا بحث نظام مراقبت حیات وحش و دام را به طور قابل توجهی در کشور ارتقا دهیم، نتیجه این خواهد بود که آسیب‌پذیری ما نیز در برابر سلاح‌های بیولوژیک کمتری خواهد شد.

حکیم مهر: نتیجه بررسی‌ها درخصوص احتمال انتقال ویروس کووید-۱۹ از انسان به حیوانات خانگی و بالعکس به کجا رسید؟

بحث انتقال این بیماری از انسان به حیوانات خانگی و حیات وحش به صورت جدی مطرح است؛ اما اینکه حیوانات خانگی بتوانند بیماری را بگیرند و به عنوان یک مخزن مهم در انتقال به انسان نقش داشته باشند، هنوز چنین نقشی مطرح نشده است. در نتیجه افرادی که حیوانات خانگی نگهداری می‌کنند، بیشتر باید نگران این باشند که درصورت ابتلا به کرونا، آن را به حیوانات خانگی خود ممکن است منتقل کنند تا اینکه این ترس وجود داشته باشد که حیوانات خانگی نقش مهمی در انتقال کرونا به سایر اعضای خانواده داشته باشند.

حکیم مهر: ممنون از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید.