سومین محصول غیر نفتی ارزآور کشورمان در بند خام فروشی مانده و داستان ارزان فروشی اش به درازا کشیده است.
به گزارش حکیم مهر به نقل از صداوسیما، قصه اش سر درازی دارد شاید به درازای تاریخ ایران؛ نشانه اش هم ضرب المثل‌های فراوانی که درباره اش از دیر باز ورد زبان فارسی زبانان است: «روده درازی کردن (آدم پر حرف)، یک روده راست تو شکمش نیست (آدم دروغگو) و یا روده بزرگ، روده کوچک را خورد (اوج گرسنگی انسان) و حالا داستان پیچیده و «دراز» این بافت ساده منعطف مقاوم از کارگاه‌های زهتابی داخل به شرکت‌های تولید نخ بخیه در آن سوی مرز‌ها ختم می‌شود؛ ماجرای مکرر خام فروشی ها، اما این بار در پیچ و خمی متفاوت.
روده؛ صنعتی گمنام، اما ارزآور
«صنعت فراوری و صادرات روده ایران» یکی از سه صنعت خرد کشور است که پس از صادرات زعفران و خاویار جزو ارز آورترین صنایع ایران محسوب می‌شود و کارشناسان معتقدند سومین کالای ارزشمند اقتصادی در ایران است.
در کشور سالانه حدود ۲۲ میلیون راس گوسفند و بز کشتار می‌شود که روده‌های آن، پس از زهتابی و آماده‌سازی راهی کشور‌های مقصد می‌شود.
معاون سلامت اداره کل دامپزشکی اصفهان، این استان را یکی از قطب‌های تولید فرآورده‌های دامی در کشور می‌داند و می‌گوید: جمعیت دامی در این استان در ۹ ماهه امسال با افزایش ۲۰ درصدی، به سه میلیون و ۶۰۰ هزار رأس دام سبک رسید و در این مدت یک میلیون و ۳۲۰ هزار راس گوسفند و بز کشتار شده است.
«دکتر محمد کشتکار» با بیان اینکه حدود ۱۰ درصد کشتار دام کشور در استان اصفهان است می‌افزاید: اگر ۲۷ درصد دام زنده، آلایش‌های دامی غیر خوراکی باشد می‌توان گفت سالانه حدود هزار تن روده در اصفهان تولید می‌شود.
اما حالا باید دید این میزان قابل توجه آلایش دامی تا فرآوری و ورود به چرخه صنعت چه مسیر پر پیچ و تابی را طی می‌کند؟
شروع ماجرا با کشتارگاه
برای بررسی فرآیند تولید تا صادرات روده، بررسی‌ها را از مبدا شروع می‌کنیم و راهی یکی از بزرگ‌ترین میادین توزیع دام زنده سبک کشور در ۲۰ کیلومتری غرب اصفهان می‌شویم که در امتداد کانال نکو آباد، ورودی خمینی شهر واقع شده؛ منطقه‌ای که محلی‌ها آن را «دو شاخ» می‌نامند.
به گفته سعید جهان بخش، رییس اداره دامپزشکی خمینی شهر، مجموعه کشتارگاه این شهرستان با ظرفیت کشتار روزانه بیش از سه هزار راس دام بیش از ۷۰ درصد گوشت قرمز مصرفی شهر‌های اصفهان و خمینی شهر را تامین می‌کند و با تامین ۸۰ درصد آلایش‌های دامی عمده‌ترین تولید کننده این محصول در استان است.
مسئول آلایش دامی کشتارگاه خمینی شهر هم می‌گوید: روده در ۹ مرحله فرآوری می‌شود که کارگران در اینجا مرحله اول این فرایند را با کنترل کیفی و جداسازی روده‌ها انجام می‌دهند.
به گفته «مهندس باقری» در کشتارگاه پس از ذبح، دستگاه گوارش خارج و روده تخلیه می‌شود سپس در بسته‌های ۵ تا ۱۰ تایی به پیش سرد منتقل و به کارگاه‌های لش گیری شهرک صنعتی چرمشهر اصفهان منتقل می‌شود.
خمینی شهر،خاستگاه روده تابی
از کشتارگاه به کارگاه زهتابی(روده تابی) در شهرک صنعتی چرمشهر که ۵۰ کیلومتری با اصفهان فاصله دارد می‌رویم؛ خاستگاهی که در آن، زحمت با ارزش فرآوری این کالای ارزآور را می‌توان فهمید.
به گفته عبدالرضا علایی، رئیس انجمن صنف دباغان خمینی شهر، این شهرستان قطب اصلی زهتابی و فرآوری روده در استان اصفهان و یکی از خاستگاه‌های مهم این صنعت قدیمی در کشور است حتی پالایش‌های دامی برای زهتابی اولیه از استان‌های هم جوار از جمله چهارمحال و بختیاری و خوزستان به شهرک صنعتی چرمهشر منتقل می‌شود.
در این شهرک حدود ۱۵ واحد فرآوری اولیه روده فعال است که کارگران ماهر خمینی شهری در فرایندی چند مرحله‌ای، این محصول را «لش گیری» می‌کنند.
زهتابی روده البته کار دستی سختی است و هرکسی حاضر نیست وارد این شغل چرب و چیلی شود و با کارگاه‌هایی که از همان ابتدای ورود بوی متعفن پهن و خوراک بلعیده‌ی دام ذبح شده و حشرات مزاحم می‌دهد کنار بیاید.
علی آقا کارگر جوان کارگاه زهتابی می‌گوید:جدا از چندشناکی روده پاک کردن، احتمال ابتلا به بیماری‌های مشترک انسان و دام هم وجود دارد.
آقای طاهری فعال سابق حرفه زهتابی هم اضافه می‌کند: این شغل آبا و اجدادی ماست و در این شهرستان سابقه‌ای ۱۵۰ ساله دارد، اما خیلی‌ها به خاطر سختی اش، آن را کنار گذاشتند.
اما روده‌تابی یا زهتابی فرآیندی تخصصی دارد؛ آقای علیخانی فعال حرفه زهتابی می‌گوید: در روش زهتابی ابتدا روده حدود دو کیلوگرم وزن دارد، اما در نهایت به ۱۰۰ گرم کاهش می‌یابد و حدود ۳۵ تا ۴۰ متر روده به دست می‌آید.
او برای ما این فرایند را توضیح می‌دهد: اینجا واحد فرآوری روده به صورت طبیعی است و محتویات آن شامل آنزیم‌ها و مواد حذف کننده غذای گوسفند حذف و لایه درونی و بیرونی روده با چوب مخصوص خیزران پاک و تراشیده می‌شود و لایه میانی آن که مانند لوله شفاف و ماده گوشتی نخ مانندی است باقی می‌ماند.
به گفته وی در مرحله آخر روده‌ها را در دسته‌های پنج تا ۱۰ تایی بر روی قلاب چیده، سپس درجه بندی، نمک زدایی و بسته بندی می‌شود.
حالا روده برای فرآوری نهایی راهی ورامین تهران می‌شود؛ این را، راننده وانت نیسانی با لهجه اصفهانی اش می‌گوید و اضافه می‌کند: روزانه ۹ تا ۱۰ تن روده به مقصد ورامین بارگیری می‌کند.
از چرمشهر اصفهان تا چرمشهر ورامین
ماجرای فرآوری روده همچنان ادامه دارد؛ پس برای بررسی نحوه تکمیل این فرایند و سرنوشت حدود هزار تن روده زهتابی شده در چرمشهر اصفهان، ۵۰۰ کیلومتری از این شهر دور می‌شویم و به شهرک صنعتی چرمشهر ورامین تهران سر می‌زنیم و از یکی از کارگاه‌های فرآوری روده در این شهرک دیدن می‌کنیم؛ در اینجا روده آماده شده «سورت» یعنی کیفیت آن بررسی، درجه بندی و اندازی گیری می‌شود.
این فرایند را حسین آقا از کارگران این کارگاه، کامل توضیح می‌دهد: در اینجا بازکن روده‌ها را جدا کرده و در دسته‌های ۲۵ تایی تحویل سورتچی می‌دهد تا او بر اساس کالبد و کیفیت روده (منافذ، سفتی، رنگ) آن را جداسازی و درجه بندی کند.
به گفته او در مرحله بعدی، روده‌ها در هر درجه با اندازه خاص، به طول ۹۱ متر که یک هنگ می‌نامند دسته بندی می‌شود و در پایان پس از آغشته شدن به نمک در دسته‌هایی ۱۰ تایی داخل بشکه قرار می‌گیرد و آماده صادرات می‌شود؛ و حالا مراحل فرآوری روده بدون بکارگیری ماشین آلات صنعتی و با استفاده از مهارت فردی کارگران پایان یافته تا ارزان و نازل، این آخرین پیچ خروج ثروت از کشورمان باشد.
نکته‌ای که عضو هیات مدیره صادرکنندگان روده ایران، کارگاه فرآوری روده در ورامین هم بر آن اذعان دارد:تنها هنرمان این است به صورت خام روده گوسفند را به کشور‌های اروپایی به ویژه آلمان صادر کنیم.
به گفته بهزاد حبیبی در منطقه ورامین تهران حدود ۲۰ واحد بسته بندی روده گوسفندی فعال است و ۹۵ درصد تولید روده کشور از اینجا به صورت خام صادر می‌شود.
چرا خام فروشی؟
ایران جزو ۱۰ کشور صادر کننده روده در جهان است و به گفته دکتر محمد کشتکار: معاون سلامت اداره کل دامپزشکی استان اصفهان، حتی روده تولیدی کشورمان از نظر کیفیت حرف اول را در جهان می‌زند؛ او می‌گوید: سالانه حدود ۶۰۰ میلیون متر روده گوسفند در ایران استحصال می‌شود که ارزآوری صادرات خام آن حدود ۱۰۰ میلیون دلار است.
اما به گفته «مجید فلسفی نژاد» متخصص دام و طیور، متاسفانه ما جذب همین میزان ارز آوری حاصل از خام فروشی می‌شویم و به سایر ابعاد سودآوری این محصول باارزش فکر نمی‌کنیم.
او اضافه می‌کند: روده گوسفندی در کشور‌های اروپایی کاربرد‌هایی مانند نخ جراحی، روکش سوسیس، سیم بدمینتون، سیم آلات‌موسیقی، کرم بهداشتی و لاستیک خودرو دارد، اما اگر به جای صادرات خام آن تنها یک محصول نخ جراحی کرومیک فرآوری و سپس صادر شود برای کشور با ارزآوری ک میلیارد دلاری در مقایسه با خام فروشی سود ده برابری دارد.
سالانه حدود ۶۰۰ میلیون متر روده گوسفند در ایران استحصال می‌شود که ارزآوری صادرات خام آن حدود ۱۰۰ میلیون دلار است.
به گفته این کارشناس با توجه به حجم بالا و باکیفیت زهتابی روده در کشور می‌توان علاوه بر تامین نیاز داخل نیمی از آن را هم صادر کرد.
حالا اگر ۶۰۰ میلیون مترروده‌ی تولیدی در کشور را به کیلومتر تبدیل کنیم می‌شود ۶۰۰ هزار کیلومتر مربع یعنی برابر با ۱۵ بار دور زدن کره زمین! یعنی توان تولید حجم بالایی از نخ بخیه ایرانی!
وقتی روده سر از اتاق عمل در می‌آورد
هر متر روده می‌تواند به ۷۵ سانتی متر نخ جراحی تبدیل شود، برای روشن‌تر شدن نقش روده گوسفند پس از فرآوری در اتاق عمل؛ به بیمارستان امین اصفهان می‌رویم تا «دکتر حمیدرضا مللی» جراح عمومی در این زمینه برای ما توضیح می‌دهد: نخ کرومیک کات گوت، از نخ‌های پرمصرف در پزشکی است که از بافت‌های زیر مخاطی روده حیواناتی مانند گوسفند تهیه می‌شود؛ این بافت طبیعی در معرض آنزیم بدن بین ۵ تا ۷ روز جذب می‌شود.
او با اشاره به اینکه بخیه اثرگذارترین بخش در عمل‌های جراحی است و تقریبا تمام‌کننده و پایان کار هر نوع جراحی است، می‌گوید: نخ‌های بخیه چه هنگام جراحی و چه پس از آن برای حفظ سلامت بیمار اهمیت دارد.
سرنخ نخ‌های بخیه آلمانی در ایران
حالا، روده زهتابی شده در ایران به عنوان محصولی منحصر به فردی در آن سوی مرز‌ها مشتریان بسیاری پیدا کرده؛ برای نمونه آلمانی‌ها سالهاست طرفدار روده وارداتی ایران هستند و از آن در صنایع مختلف از جمله تولید نخ بخیه استفاده می‌کنند.
برای تکمیل اطلاعات، با یکی از شرکت‌های تولید کننده نخ جراحی کات گوت در آلمان آشنا شدم که از مشتریان روده گوسفندی ایران است، می‌گوید: روده گوسفند ایرانی کیفیت خوبی دارد و سالهاست مشتری این محصول با کیفیت ایرانی‌ها هستیم.
اما سوال اینجاست آیا ما در کشورمان نتوانسته ایم به دانش فنی تولید نخ بخیه به عنوان یکی از محصولات پرکاربرد حاصل از فرآوری روده دست یابیم؟ تا به گفته آقای علیخانی فعال صنعت زهتابی مجور نشویم «مترمتر خام صادر کنیم و سانتی متر سانتی متر نخ بخیه وارد کنیم.»
برای اطلاع از کم و کیف این موضوع، به اداره تجهیزات پزشکی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان می‌روم و با سرپرست مدیریت نظارت و ارزیابی تجهیزات دانشگاه علوم پزشکی استان اصفهان گفتگو می‌کنم.
ریحانه فرخی می‌گوید: در سامانه اداره کل تجهیزات پزشکی ۲۹ شرکت وارد کننده نخ بخیه و هفت شرکت ایرانی تولید کننده نخ جراحی ثبت شده است.
او این آمار را هم می‌دهد که در استان اصفهان میزان‌نیاز به نخ بخیه حدود ۴۰۰ هزار عدد است که ۳۵ درصد آن وارداتی است.
نخ بخیه ایرانی؛ جزوبرترین‌های جهان
برای بررسی فرایند و کیفیت تولید نخ بخیه در ایران به یکی از شرکت‌های داخلی در محدوده ورامین تهران می‌رویم.
مدیرعامل این شرکت می‌گوید: در اینجا روده‌های فرآوری شده برش و سپس به رشته‌های مختلف تقسیم و در دستگاه‌هایی دیگر بافته می‌شود و پس از رسیدن به ضخامت مد نظر عملیات سنگ زنی روی نخ انجام و با آغشته شدن با محلولی خاص علاوه بر افزایش مقاومت کششی نخ جراحی، استریلیزه می‌شود.
«کوروش الهاکی» با اشاره به اینکه ۲۰ سالی است این دانش را در ایران ایجاد کرده می‌افزاید: شرایط و استاندارد‌های تولید نخ بخیه در ایران سخت گیرانه‌تر از بسیاری ازکشورهاست و در زمینه تولید نخ بخیه سومین شرکت برتر در جهان هستیم.
وی ادامه می‌دهد:محصول تولیدی ما دارای استاندارد‌های مختلف جهانی است و ۷۰ جایزه بین المللی کیفیت را هم دریافت کرده است.
الهاکی با تاکید بر اینکه این دانش در ایران وجود دارد و متعلق به جامعه ایران است اضافه می‌کند: ما می‌توانیم کارخانه‌های زیادی در این زمینه ایجاد و حتی به صادرات فکر کنیم در حالی که حالا این دانش دارد خاک می‌خورد؛ دانشی که با چنگ و دندان به دست آمده است.
به گفته وی ۷۰ درصد نخ بخیه در کشور وارداتی و بیشتر از مالزی، هند و چین هست که کیفیت لازم را ندارند.
ورود غیر قانونی نخ کات گوت (بخیه) به کشور را هم محمدرضا شانه ساز معاون وزیر بهداشت و رئیس سازمان غذا و دارو هم در سفر به اصفهان تایید می‌کند: «ما مجوزی برای واردات نخ کات گوت (بخیه) صادر نکرده ایم و نخ‌های چینی و هندی احتمالا قاچاق هستند.».
اما گره کار کجاست؟ چرا فقط ۳۰ درصد نخ بخیه مورد نیاز کشور در داخل تولید و بقیه وارد می‌شود؟ در حالی که از یک سو این دانش در ایران ایجاد و ماشین آلات مورد نیاز و تجهیزات آن هم تامین شده، ولی فقط دو شرکت در ایران در این زمینه فعالیت می‌کنند؟ و از سوی دیگر تولیدکنندگان ایرانی از آمادگی برای فرآوری آن می‌گویند: «من خودم جزء کسانی هستند که مواد اولیه را دارم، ولی فقط اگر امکانات باشد حاضرم آن را فرآوری کنم».
اما آقای حسینی شیرازی عضو اتحادیه صادرکنندگان تجهیزات پزشکی ایران پاسخ این سوال را می‌دهد، او می‌گوید: براساس بخشنامه‌ای که سال ۹۷ وزارت بهداشت صادر کرده اجازه ایجاد واحد‌های جدید تولید نخ کات گوت (بخیه) داده نمی‌شود.
در این بخشنامه تاکید شده است: مجوز جدید برای تولید نخ‌های بخیه قابل جذب طبیعی صادر نخواهد شد.
وقتی پیگیری رسانه‌ای نتیجه بخش می‌شود
داستان پر پیچ و تاب خورده روده و نخ بخیه را از مسئولان پیگیری می‌کنیم، وقتی تماس‌های ما با دکتر کیانوش جهان پور سخنگوی سازمان غذا و دارو بی نتیجه ماند با آقای چمن تاج مدیر اجرایی اداره کل تجهیزات پزشکی سازمان غذا و دارو قول مصاحبه می‌گیریم، اما در ادامه، تماس‌های مکرر با وی بی‌جواب ماند تا بالاخره ماموریت چند ساعته مدیرکل تجهیزات پشکی سازمان غذا و دارو به اصفهان، فرصت خوبی برای پیگیری این موضوع به ما می‌دهد.
«سعید رضا شاهمرادی» با اشاره به اینکه ورود دیگر شرکت‌های ایرانی به تولید نخ بخیه دیگرمنعی ندارد می‌افزاید: «از نظر من این محدودیت معنایی ندارد و باید این امر اتفاق بیفتد؛ هر چند مدت کوتاهی است این مسئولیت را پذیرفته ام و در این زمینه اطلاعی ندارم.»
پافشاری و پیگیری رسانه‌ای این موضوع باعث شد پس از سه روز از این مصاحبه، پایگاه اطلاع رسانی اداره کل تجهیزات پزشکی وزارت بهداشت در اطلاعیه‌ای بخشنامه جدیدی را صادر و اعلام کند:در حمایت از تولیدات داخلی به منظور تامین نیازمندی‌های مراکز درمانی و جلوگیری از کمبود در این حوزه و همچنین با توجه به پیگیری از پزشکان جراح، صدور یا تمدید مجوز برای بخیه کات گوت تا پایان سال ۱۴۰۰ تمدید شد.
نگاه صنعتی به روده ایران، جلوگیری از خام فروشی و تبدیل آن به محصولات کاربردی و سود آور مانند نخ بخیه علاوه بر خودکفایی کشور در این صنعت خرد می‌تواند در تحقق رهایی کشور از اقتصاد تک محصولی، نقش تعیین کننده‌ای داشته باشد؛ این صنعت ظرفیت بسیار مناسبی برای ایجاد اشتغال، ارز آوری و افزایش صادرات غیر نفتی دارد که تنها باید موانع بر سر راه تولیدکنندگان آن از کشتارگاه و کارگاه‌های زهتابی گرفته تا فعالان فرآوری نهایی آن و سرمایه گذاران در این زمینه برداشته شود.
البته حالا در گام نخست باید، قول مسئولان را برای برداشتن محدودیت‌های تولید داخلی راستی‌آزمایی کرد و دید در عمل کار به کجا می‌کشد؟ آیا داستان خام فروشی روده که سری دراز داشته پایانی خوش خواهد داشت
