حکیم مهر- پدیده مظفری: مساله پاندمی کووید-۱۹ در حیات‌وحش چقدر جدی است؟ این سؤالی است که ما از «دکتر علیرضا خلج‌زاده» دامپزشک حیات‌وحش و فعال محیط زیست می‌پرسیم.
از نظر او هر بیماری نوپدید یک خطر جدی بالقوه است و این ویروس نیز بر اساس تحقیقات صورت گرفته فعلا در رده بیماری‌های زئونوتیک قرار گرفته است. هر چند مخزن حیوانی تا کنون برای آن یافت نشده ولی گزارش های متعددی از درگیری میمون ها، گربه سانان، کیسه داران، برخی از نژادهای آهو، کفتار و… وجود دارد که در مواردی منجر به مرگ حیوان هم شده است و بر مبنای علمی همین گزارشات در حال حاضر شرکت زوتیس واکسن مخصوصی را جهت حیوانات باغ وحش تولید کرده، که بیش از صد گونه پستاندار را پوشش می دهد و تا کنون ۴۱ ایالت و ۱۲ کشور از آن استفاده کرده و برخی حتی دز دوم را نیز دریافت کرده اند.
وی تصریح می‌کند: «ما متاسفانه در کشور مسائل را تا زمانی که به نقطه بحرانی نرسند و فاجعه ای بار نیاید جدی نمی گیریم و متاسفانه در ارتباط با همین همه گیری هم نه تنها در مورد انسان ها سهل انگاری شد و تلفات زیادی به بار آورد که در مورد حیات وحش وضع به مراتب بدتر هم بود و هست، بطوری که تا کنون شاهد نگاه جدی از سوی مسئولین حیات وحش کشور به این مسئله و یا مسائل این‌چنینی نبوده ایم و یک پروتکل جامع برای چنین مواردی و یا به طور کل شرایط بحرانی تدوین نشده است.
حکیم مهر: آقای دکتر، بارها درخصوص خطرات ویروس کرونا برای حیوانات خانگی صحبت شده است. اما آیا این ویروس، برای حیات وحش هم تهدید محسوب می‌شود؟
متاسفانه در ارتباط با مراکز نگهداری باغ‌وحش‌ها و پارک‌های حیات وحش، اخیرا مواردی از مرگ مشکوک حیوانات گزارش شده که مسئولین آن مراکز علت مرگ این حیوانات را به موارد مختلفی نسبت می دهند که چندان با منطق آسیب شناسی بالینی همخوانی ندارد و حتی گاهی پنهان کاری هم صورت می گیرد ولی با توجه به فقدان پروتکل و عدم واکسیناسیون بعید نیست که ویروس کووید-۱۹ در این مرگ ها نقش داشته باشد که به احتمال زیاد با توجه به شناختی که شخصا از شرایط بررسی های پس از مرگ در این مراکز دارم، دور از ذهن نیست که اصلا به این نکته توجه نشده باشد.
حکیم مهر: آیا راهکاری هم دارد؟
بله، حتما راهکار وجود دارد و اساسا این راهکار بر بر دو مسئله مهم متمرکز است: ۱- پرهیز از مواجه با عامل بیماری با تدوین و اجرای پروتکل واحد برای همه مراکز ۲- تلاش برای ایمن کردن حیوانات که با توجه به عدم وجود تحریم در این زمینه مسئولین امر می توانند با رایزنی واکسن تهیه نمایند و شروع به ایمن کردن این حیوانات کنند و من اطلاع دارم این شرکت واکسن را برای بسیاری از مراکز به صورت رایگان و فی سبیل الله داده است و همانطور که می دانید مسئله واکسیناسیون حیوانات حیات وحش یک ضرورت است، دیگر مسئله پیشگیری بهتر است یا درمان نیست و در واقع پیشگیری یک امر حیاتی محسوب می‌شود.
حکیم مهر: چرا؟
به این دلیل که اگر حیوانی نظیر یک شیر، ببر یا شامپانزه و… آلوده شود و نیاز به اقدام درمانی داشته باشد (به عنوان مثال مایع درمانی، یا خوراندن غذا به صورت اجباری و…) این کار در موارد بسیار زیادی به هیچ وجه عملی نیست و ما با حیوانات اهلی سر و کار نداریم که اجازه بدهند به راحتی کار را انجام دهیم. البته محدودیت بعدی ما در این حوزه امکانات، تجهیزات و نفرات هم هست، بنابراین جا دارد به فراکسیون محیط زیست مجلس، سازمان حفاظت از محیط زیست کشور و باغ‌وحش‌ها و افرادی که با مجوز یا بی‌مجوز اقدام به نگهداری از این حیوانات می‌کنند، یک تذکر بدهیم که حتما نسبت به این مساله مهم محتاط باشند.
حکیم مهر: رعایت پروتکل‌ها چقدر می‌تواند در پیشگیری از کووید-۱۹ در حیات‌وحش موثر باشد؟
مهم‌ترین و تنها ابزار کارامد ما تا پیش از واکسیناسیون همین رعایت پروتکل‌ها هست که متاسفانه اصلا وجود خارجی ندارد و تنها در برخی مراکز به صورت نمایشی و محدود اجرا می‌شود.
حکیم مهر: منظورتان از نمایشی دقیقا چیست و آیا مصداق عینی هم دارید؟
منظورم دقیقا ظاهرسازی و ریاکاری است، مصداق آن هم بسیار بسیار زیاد وجود دارد. اولین و مهم ترین آن کسانی هستند که وظیفه تیمار این حیوانات را بر عهده دارند که متاسفانه معمولا افراد با سواد حداقل و کاملا نا آشنا با مسائل بهداشتی هستند. مصداق بعدی مسئولین این مراکز و به طور کل رده‌های بالاتر هستند که برنامه جامع و مدون برای آموزش تیمارگران ندارند.
افرادی که با حیوانات حیات وحش در ارتباط هستند، وظیفه تیمار از آنها را بر عهده دارند و دائما باید آموزش‌های بهداشتی لازم را ببینند. خیلی‌وقت‌ها می‌بینیم انسان‌هایی با پایین‌ترین سطح دانش از مسائل بهداشتی و دانش فنی، کار پرستاری و تیمار این حیوانات را برعهده می‌گیرند. در اثبات این مدعا و اینکه همه چیز به نوعی ریاکارانه و دروغ است، توجه شما و مخاطبانتان را به ویدئویی که اخیرا از آخرین توله یوزپلنگ منتشر شده جلب می‌کنم. در این ویدئو شخصی که در این پروژه رسانه‌ها گاهی او را دامپزشک، گاهی کارشناس محیط زیست و گاهی پرستار حیوانات حیات وحش معرفی می کنند، در محیطی به ظاهر قرنطینه و بهداشتی در مورد نام‌گذاری توله آخر صحبت می کند که نشان می دهد تا چه حد غیرحرفه ای و از مسائل بهداشتی دور و با آن غریبه است. در صورتی که ده ها گزارش در ارتباط با انتقال ویروس ها از راه تنفس وجود دارد و ما هنوز درگیرودار پاندمی اخیر هستیم؛ آن هم در برخورد با توله ای که شیر مادر نخورده، ایمنی مادری دریافت نکرده و تغذیه نا متعادل و ضعیف آن باعث شده که دامپزشک خارجی نسخه دعای خیر مردم برای آن تجویز کند (که از ظاهر آن هم پیداست) بدون ماسک و پوشش های مناسب در فاصله نزدیکی از توله سلفی تهیه کند. البته مقصر اصلی ایشان نیست من مقصر را شخص رییس سازمان حفاظت از محیط زیست آقای دکتر سلاجقه و از آن بالاتر فراکسیون محیط زیست مجلس می دانم که علی رغم اتلاف دو قلاده و سوء مدیریت‌ها و ده ها مصاحبه و نشست و سخنرانی هنوز هم نتوانسته اند مسائل ابتدایی را به تیم نگهداری آموزش بدهند. این نشان می دهد که این مسائل چقدر برای مسئولین این کشور بی اهمیت و پیش و پا افتاده است و بیت المال و پول مملکت آن هم در این شرایط گرفتاری اقتصادی به چه صورت مدیریت می‌شود که واقعا باید به حال این کشور گریست.
شما رزومه آقای سلاجقه را نگاه کنید؛ انسان حیرت می‌کند. کسی که به طور متوسط سه و شش دهم مسئولیت مهم در هر سال داشته است. ایشان طی ۱۸ سال و از روز فارغ‌التحصیلی در دوره کارشناسی تا الان ۶۵ مسئولیت داشته، ده‌ها مقاله انگلیسی، فارسی و کتاب منتشر کرده و جالب است در همین دوره، تحصیلات را ادامه داده و دکترا و دکترای تخصصی از یکی از دانشگاه‌های آمریکا گرفته است. ایشان چندین صفحه رزومه دارد که در دنیا کمتر آدم علمی را می توان یافت (حتی افرادی که موفق به کسب جایزه نوبل هم شده‌اند) که این قدر رزومه پرباری داشته باشند. بنابراین یا باید قسم حضرت عباس را باور کنیم و یا دم خروس را … چه طور می‌شود ایشان یک چنین مسئله مهمی که چهارچوب علمی مشخصی هم دارد را نتوانند حل کنند؟ در چنین شرایطی، پروتکلی در باغ‌وحش‌ها رعایت نمی‌شود.
خودشان می‌گویند ۱۲۰ گونه جانوری در خطر انقراض هستند که یکی از آنها یوزپلنگ است و برای ما اهمیت دارد. با اینکه دو تا از آنها تلف شده و این همه هزینه صورت گرفته، باز می‌بینیم آقایی بدون ماسک ایستاده و می‌گوید من اسم این توله را پیروز گذاشتم به امید پیروزی ایران. چه امیدی؟ کدام پیروزی؟ معلوم است وقتی پروتکل‌های ساده بهداشتی را رعایت نمی‌کنید، به پیروزی نمی‌رسیم. اگر یک پرستار انسانی می آوردید به مراتب بهتر حداقل نکات بهداشتی را رعایت می‌کرد. ما از مسئولین انتظار داریم که این مسائل را به این آقا یاد دهند.
خیلی‌وقت‌ها من دیدم که این افراد گان پوشیدند، اما ماسک نزدند. این خنده‌دار است. افرادی که راحت بیرون می‌روند و می‌آیند. شما باید حداقل تا ۴ ماه قرنطینه باشید تا این حیوان پا بگیرد واکسینه شود و از آب و گل در آید. حق ندارید ماسک نزنید و با کفش معمولی به این فضا بروید. اگر یکی از مرغداران تجربی را می‌آوردند، بهتر عمل می‌کرد، چون می‌داند که ویروس چیست. لذا باید این شوهای تلویزیونی را کنار بگذارند و حداقل به تیمارگران یاد بدهند ویدئویی منتشر نکنند و که در درجه اول آبروی خود را ببرند و در درجه بعد آبروی کشور و دامپزشکی و محیط زیست را و بگذارند. شاید پنهان کاری خیلی بهتر از دهان کجی و تمسخر افکار عمومی باشد.
حکیم مهر: به‌عنوان حرف آخر...
من به شخصه گوش شنوایی نمی بینم و ناامید شده ام، ولی برای ثبت در تاریخ محیط زیستی که هر روز گونه هایی برای همیشه از آن حذف می‌شوند، به مسئولین محیط زیست عرض می کنم شما امروز در نقطه عطف محیط زیست کشور قرار دارید، عملکرد امروز شما می‌تواند شما را به یک قهرمان ملی در پیشگاه ملت و خدا تبدیل کند و یا مهر خائن بر شما بزند. انتخاب با شماست… . تشکر از اینکه دغدغه های زیست محیطی کشور را منتشر می‌کنید.
حکیم مهر: ممنون از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید.
امیدوارم تنها توله یوز باقیمانده بدون هیچ مشکلی رشد کند بالغ شود و در نهایت سلامت باشد، همچنین میباست آگاهی مردم از حیات وحش بالا رود و اینگونه باشد که بگوییم همه حیوانات و این گونه های در معرض خطر هم مخلوقات خداوند هستند،خداوندا خودت همواره مواظب حیوانات حیات وحش باش. 
خوب؟ عزیز گرامی 
دمت گرم که بدون رودربایستی واقعیت رو شجاعانه بیان کردی احسنت بر اقای دکتر 
