جوابیه نویسنده مسئول مقاله «پایش همه‌جانبه رخداد مرگ و میر بالای پرندگان آبزی مهاجر تالاب میانکاله در سال ۱۳۹۸» به خبر ابطال آن از سوی مجله تحقیقات دامپزشکی و فرآورده‌های بیولوژیک

حکیم مهر: در پی انتشار خبر ابطال مقاله «پایش همه‌جانبه رخداد مرگ و میر بالای پرندگان آبزی مهاجر تالاب میانکاله در سال ۱۳۹۸» از سوی مجله تحقیقات دامپزشکی و فرآورده‌های بیولوژیک، «دکتر ارکیده حیدرنژاد» نویسنده مسئول این مقاله که متخصص کلینیکال پاتولوژی دامپزشکی و عضو هیات علمی و معاون آموزشی موسسه آموزش و ترویج وزارت جهاد کشاورزی می‌باشند، جوابیه‌ای را برای حکیم مهر ارسال نموده‌اند که عیناً به شرح زیر منتشر می‌گردد:

به نام خدا

مدیریت محترم سایت حکیم مهر

با سلام و احترام،

با توجه به انتشار خبر ابطال مقاله «پایش همه‌جانبه رخداد مرگ و میر بالای پرندگان آبزی مهاجر تالاب میانکاله در سال ۱۳۹۸» در تاریخ شانزدهم اسفند ماه سال جاری، به استناد ماده ۲۳ قانون مطبوعات مصوب سی‌ام فروردین ماه سال ۱۳۷۹ خورشیدی، ترتیبی اتخاذ فرمایید تا مطلب زیر در آن سایت منتشر گردد:

در رابطه با درج خبر ابطال مقاله «پایش همه‌جانبه رخداد مرگ و میر بالای پرندگان آبزی مهاجر تالاب میانکاله در سال ۱۳۹۸» در تاریخ 16/12/99 در آن سایت، لازم می‌دانم توضیحاتی را جهت تنویر افکار خوانندگان و مخاطبین محترم این رسانه در چند بخش شامل:

- پاسخ به اشکالات مطرح شده در مقاله چاپ شده

 - پاسخ به انتشار مقاله‌ای با عنوان «نقد و بررسی مقاله پایش همه‌جانبه رخداد مرگ و میر بالای پرندگان آبزی مهاجر تالاب میانکاله در سال ۱۳۹۸» (به نویسندگی سه تن از اساتید یکی از دانشکده‌های دامپزشکی که پس از ارایه به نشریه تحقیقات دامپزشکی و فرآورده‌های بیولوژیک و رد آن، در فضای مجازی منتشر نموده‌اند)

 - پاسخ به نحوه برخورد غیر معمول و غیر مسئولانه گردانندگان نشریه تحقیقات دامپزشکی و فرآورده‌های بیولوژیک

در خصوص ابطال مقاله فوق‌الاشاره مطرح نمایم.

بخش اول:

 پاسخ به اشکالات مطرح شده در مورد مقاله «پایش همه‌جانبه رخداد مرگ و میر بالای پرندگان آبزی مهاجر تالاب میانکاله در سال ۱۳۹۸» (که در این نوشتار مقاله پایش عنوان خواهد شد)

پس از رخداد تلفات گسترده پرندگان مهاجر در تالاب میانکاله در سال 1398 و بررسی‌های همه‌جانبه سازمان دامپزشکی، سازمان حفاظت محیط زیست و سایر دستگاه‌های ذیربط که بر اساس طرح اقدام تخصصی و بین‌المللی، مرجع ذی‌صلاح ملی بهداشت دام کشور است، در سیزده محور تخصصصی صورت گرفت. به دلیل رشته تخصصی و سمت اجرایی خود، عضو  چند کمیته و گروه مشورتی سازمان بوده و با تعدادی از همکاران تیم اجرایی، فنی و کارشناسی درگیر در این بحران، مقاله‌ای با عنوان مذکور و در چارچوب اعلام شده نشریه تحقیقات دامپزشکی و فرآورده‌های بیولوژیک و در فرصت و مجال تعریف شده رایج برای یک مقاله، تهیه شد و به سایت نشریه ارایه گردید. پس از بررسی اولیه، توسط سردبیر اعلام گردید چاپ مقاله مذکور به دلیل در دسترس بودن مقالات مشابه و حساسیت‌های مربوطه و دلایل خاص از جمله لزوم داشتن مجوزهای لازم از سازمان دامپزشکی کشور و موضوعات سازمان‌های متناظر بین‌المللی مانند سازمان جهانی بهداشت دام قابل پذیرش نیست. که طی تماس مسئولین سازمان دامپزشکی کشور، مجوز بررسی و داوری این مقاله طبق فرآیند معمول نشریه داده شد. مجددا مقاله با کمی تغییرات در عنوان، طبق نظر عوامل اجرایی نشریه و به منظور اینکه امکان سابمیت مجدد در سایت نشریه فراهم گردد، ارسال گردید و پس از داوری و اعلام نظرات داوران و اعمال بخش عمده‌ای از اصلاحات مدنظر آنها توسط نویسندگان، پذیرفته و در شماره فصل پاییز نشریه چاپ گردید.

قطعاً هر مقاله‌ای ممکن است کمبودها، ضعف‌ها و بعضا ایراداتی علمی نیز داشته باشد که باید در مراحل مختلف، بررسی و اصلاح گردد و به هر دلیلی ممکن است اصلاح برخی از این ایرادات به ویژه ایرادات سهوی و تایپی در یکی از مراحل چاپ از چشم نویسندگان، داوران و ویراستاران دور بماند که به طور یقین نافی ارزش ماهوی مطالعه اصلی و تحقیق و بررسی‌های انجام شده نخواهد بود. این مقاله نیز عاری از این مشکل نبوده که در این مجال به ذکر چند مورد اشاره گذرا می‌شود.

در بخشی از مقدمه مقاله به جای کلمه «ناشی از»، کلمه «قارچی» تایپ شده است. قطعاً تمامی نویسندگان مقاله و داوران از سواد دامپزشکی برخوردار بوده و به این اشتباه واقف و معترف هستند. در جای دیگر مقاله، در پروسه صفحه‌آرایی و تبدیل مقاله به PDF ، شماره و تیتر جدول 3 عیناً تکرار جدول 2 درج شده است. تمامی این اشکالات با نگاهی گذرا به متن مربوطه به راحتی توسط خوانندگان قابل درک بوده و هدف اصلی مقاله را به هیچ عنوان تحت‌الشعاع قرار نمی‌دهد. هرچند این ایرادات قابل توجیه نیست اما در برخی از مقالات، کتب و رفرانس‌های معتبر دنیا نیز دیده می‌شود و اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد.

صرفنظر از این اشکالات، انتقاداتی به روند اقدامات از جمله تشخیص با تاکید بیش از حد و بر پایه تحلیل و اطلاعات اپیدمیولوزیکی، روش‌های تشخیص، شیوه مدیریت رخداد، جامعه آماری، تشخیص‌های تفریقی و پروتکل اجرایی آزمایشات گرفته شده است، صرفا بطور مختصر برای آنانی که بطور تخصصی با اصول بررسی همه‌جانبه رخدادهای (طغیان‌های) بهداشتی آشنا نیستند، می‌توان گفت شاکله بررسی همه‌جانبه  یک رخداد بر مبنای جمع‌آوری داده‌های میدانی از جمله تعیین تابلوی بالینی غالب پرندگان مریض، گونه‌های درگیر، انجام اپیدمیولوژی توصیفی، ارایه فرضیه‌های احتمالی بروز رخداد، تست فرضیه‌های احتمالی بروز رخداد در آزمایشگاه‌های ذیصلاح، تجزیه و تحلیل نتایج آزمایشگاهی می‌باشد و نتایج آزمایشگاهی بایستی به‌نحوی باشند که بطور متقاطع همدیگر را تایید کنند که در مواردی ضرورت به تکرار تست‌های تاییدی و انجام مطالعات میدانی نیز می‌باشد، استوار است.

همچنین بررسی همه‌جانبه یک رخداد همانند رخداد بهداشتی میانکاله، یک نوع رصد و پایش غیرفعال تشدیدی یا Intensified passive surveillance  می‌باشد که در این رصد پایش مبحثی بنام محاسبه تعداد نمونهSample size  مطرح نیست بلکه مهم جمع‌آوری نمونه‌های استاندارد یا  Standard samples بوده و سئوالات و ابهامات غیرعلمی و عامیانه نشات گرفته از وسعت محدود دید و عمق سطحی بینش اندک افرادی خاص است. با توجه به محدودیت درج مطالب در یک مقاله چند صفحه‌ای، تنها خلاصه‌ای از هر بخش ذکر شده است لذا نظر خوانندگان را به مطالعه کامل اقدامات، مندرج در اطلاعیه شماره  171299  سازمان دامپزشکی کشور با عنوان فرآیند تشخیص علت تلفات پرندگان حیات وحش در تالاب بین‌المللی میانکاله جلب می‌نمایم (لینک متن اطلاعیه مندرج در سایت سازمان).

بخش دوم:

پاسخ به انتشار مقاله‌ای با عنوان «نقد و بررسی مقاله پایش همه‌جانبه رخداد مرگ و میر پرندگان مهاجر در تالاب میانکاله در سال 1398» (که در این نوشتار مقاله نقد عنوان خواهد شد)

پس از گذشت چند ماه از چاپ مقاله پایش، مقاله‌ای انتقادی با عنوان فوق جهت داوری و اعلام نظر به نویسنده مسئول مقاله پایش ارجاع داده شد که پس از بررسی، پاسخ‌های مربوطه ضمن درج در فرم مخصوص داوری، در قالب متنی تکمیلی و چند صفحه‌ای نیز به منظور رفع ابهامات که بعضاً ابتدایی و غیرعلمی بود، اعلام گردید.

لازم به ذکر است که نویسندگان این مقاله اساتید یکی از معتبرترین دانشکده‌های دامپزشکی کشور بوده و نویسنده‌ای که پس از رد این مقاله توسط نشریه تحقیقات دامپزشکی و فرآورده‌های بیولوژیک مبادرت به انتشار این نوشتار رد شده خود در فضای مجازی نموده، دانشیار رشته دام‌های بزرگ بخش علوم درمانگاهی یکی از دانشکده‌های معتبر کشور می‌باشد!. ایشان با انتشار انتقادات مکرر به عنوان منتقد و صاحب‌نظر، از الفاظ و عناوینی غیرعلمی و غیرحرفه‌ای استفاده نموده و معتقدند که «چسب مقاله چاپ شده برای چسباندن تلفات پرندگان میانکاله به بوتولیسم کم‌مایه است» و پس از رد شدن مقاله انتقادی خود نیز توسط داوران نشریه مذکور، خواستار retract  مقاله پایش شده و حتی با بزرگنمایی و غلو در خصوص سهل‌انگاری عوامل نشریه، خواستار استعفای سردبیر نشریه و مسئولین مرتبط شده‌اند.

در اینجا لازم می‌دانم چند نکته را اشاره نمایم. قطعاً نویسندگان مقاله پایش، اعتقاد راسخ به تفکرات انتقادی و نقد موثر دارند. نقد موشکافانه و سختگیرانه بر پایه اصول علمی و اخلاقی فرصت توسعه‌ی یافته‌های تاثیرگذار و طراحی تحقیقات مرتبط و جدید را فراهم می‌نماید. به طور یقین نقدی که بر این اصول استوار است، تمام جنبه‌های موضوع را با دقت بررسی کرده و قضاوت می‌نماید. چنین منتقدی ضمن استقلال فکری و توان استدلال، نسبت به مسائل آگاهی کامل داشته و پاسخ‌های علمی و راهگشا را برای رفع مشکلات پیشنهاد می‌دهد. قطعا تفکر انتقادی نیاز به مهارت‌های عقلانی پیشرفته‌ای دارد و لازمه آن گذراندن سکوهای مقدماتی دانش، درک، کاربرد، تحلیل و آنالیز موضوع می‌باشد. یقیناً ارزش «نقد این نقد» نیز بر کسی پوشیده نیست. در مقابل نقد ناقص و عجولانه و مغرضانه، نوعی حمله فردی بوده و سمی است برای توسعه علم و رواج فرهنگ انتقاد و تعامل سازنده و ریشه این مهم را می‌خشکاند.

بنابراین فردی که خود را منتقد می‌داند، باید خود را متعهد و ملزم به مطالعه گسترده در رابطه با موضوع مورد نقد بنماید. نویسندگان مقاله انتقادی مورد اشاره حتی به خود زحمت یک جستجوی ابتدایی در اینترنت را نداده‌اند. تاکید بر سوالاتی از جمله اینکه «چرا بوتولیسم در پرندگان در زمستان رخ داده» و «چرا سایر حیواناتی که از لاشه پرندگان تلف شده تغذیه نموده، دچار تلفات نشده‌اند» و ابهاماتی از این دست که شاید برای افراد عادی جامعه پاسخی قابل دسترس نداشته باشد، از یک فرد با کرسی دانشیاری بسیار دور از انتظار بوده و جای بسی تاسف دارد. همانطور که در داوری مقاله ایشان، نیز اعلام کردم، در این مجال به ایشان توصیه می‌شود با جستجوی ساده کلماتی چون Avian botulism in winter ، انواع سم بوتولیسم و گروه‌های حساس به هر کدام و همچنین مطالعه اجمالی سایر گزارشات دستگاه‌های ذیصلاح، به راحتی پاسخ بسیاری از سؤالات و مجهولات خود را پیدا کرده و در مسند یک منتقد دانشگاهی، برای قضاوت و انتقاد از اقدامات مرتبط با رخدادی چنین با اهمیت، تنها به یک مقاله به زعم ایشان پر ایراد بسنده ننمایند. همچنین توصیه خود را برای فراهم کردن فرصت تحقیق موثر و علمی در این زمینه، در فضایی به دور از جنجال و حاشیه و با رعایت اصول حداقلی انصاف و اخلاق تکرار می‌نمایم.

بخش سوم:

 پاسخ به روش و شیوه اقدام نشریه تحقیقات دامپزشکی و فرآورده‌های بیولوژیک

در دنیا بسیاری از نشریات معتبر صفحه‌ای را به نقد مقالات منتشر شده خود اختصاص داده و به خوانندگان علاقه‌مند امکان نقد مقالات را می‌دهند. این مهم اگر طی فرایند علمی و صحیح صورت پذیرد، قطعا سبب ارتقا کیفیت مقالات و پالایش علم و دانش خواهد شد.

پس از اقدام شتابزده، غیر معقول و خارج از تمامی ضوابط یک نشریه تخصصی و در نگاهی خوشبینانه، بدون غرض و سوگیری نشریه فوق مبنی بر ابطال مقاله پایش بدون هیچ اطلاع‌رسانی قبلی به نویسندگان مقاله، همانطور که در ابتدای مقاله ابطال شده نیز توسط سردبیر تاکید شده است در تماس تلفنی نیز ایشان علت ابطال مقاله را دریافت نقدهای جدی علمی از سوی مجامع متخصص توسط دفتر مجله عنوان کردند. با توجه به اینکه نشریه فرصت روشن شدن وضعیت نهایی صحت داده‌های منتشر شده در این مقاله را برای نویسندگان حفظ نموده که جای تقدیر دارد، تقاضای دریافت نقدهای جدی!! واصله گردید. متاسفانه در پاسخی عجیب تنها نقدهای تلفنی جمعی از اساتید، مقاله رد شده انتقادی فوق‌الاشاره و صورتجلسه نشست جامعه دامپزشکان کشور (به تاکید سردبیر محترم تنها مجمع تخصصی ارسال‌کننده نقد به نشریه) عنوان گردید.

قضاوت روند علمی اینکار بر عهده خوانندگان فهیم این نوشته!!!!

بعید می‌دانم در نشریه‌های با اعتباری قابل قبول در دنیا، صورتجلسه یک نشست افرادی محدود و با تعدادی غایب خارج از شرح وظایف و بدون تصمیم اجماع، و صرفا با نظرات شفاهی متفاوت، بتواند باعث ابطال یک مقاله چاپ شده شود.

به هر حال نویسندگان مقاله «پایش همه‌جانبه رخداد مرگ و میر بالای پرندگان آبزی مهاجر تالاب میانکاله در سال 1398« نشریه را به عنوان نهادی علمی و مستقل شناخته و فرصت را غنیمت شمرده و اصلاحات مدنظر نشریه را پس از اعلام رسمی سردبیر به آنها، انجام خواهند داد.

دکتر ارکیده حیدرنژاد

متخصص کلینیکال پاتولوژی دامپزشکی

عضو هیات علمی و معاون آموزشی

موسسه آموزش و ترویج وزارت جهاد کشاورزی

رونوشت به:

- رییس محترم سازمان دامپزشکی کشور

- سردبیر محترم نشریه تحقیقات دامپزشکی و فرآورده‌های بیولوژیک

- نویسندگان محترم مقاله پایش همه‌جانبه رخداد مرگ و میر بالای پرندگان آبزی مهاجر تالاب میانکاله