مقـایسـه دندان‌های حیـوانات - دکتر علیرضا باغستانی

حکیم مهر -  مقایسه دندان‎های حیوانات / دکتر علیرضا باغستانی - دامپزشک

دهان در واقع محفظه ورودی دستگاه گوارش حیوانات به شمار می‌رود و از جلو با دندان‌ها، از بالا کام سخت‌ که قسمتی از استخوان جمجمه و کام نرم که یک لایه مخاطی است و از پایین و پهلوها هم با استخوان فک و عضلات احاطه شده است.

 قسمت روی دندان‌ها را از خارج لب‌های بالا و پایین می‌پوشانند. لب‌ها دارای پایانه‌های عصبی فراوان و موهای حسی‌ای هستند که در برقراری و دریافت پیام‌های حسی نقش دارند.

سگ‌ها

از نظر ساختمانی سگ‌ها سه نوع دندان‌ دارند:

اول: دندان‌های‌ پیش که از آنها برای نظافت و خاراندن خود و گاز گرفتن استفاده می‌کنند.

دوم: دندان‌های نیش که از آنها برای پاره کردن و دریدن استفاده می‌کنند.

سوم: دندان‌های آسیا که دو نوع مختلف دارند: پیش‌ آسیا که از آن برای قیچی کردن و خرد کردن غذا استفاده می‌شود و آسیا بزرگ که برای له کردن و آسیاب‌کردن مورد استفاده قرار می‌گیرد. دندان‌های پیش‌آسیای چهارم فک بالا و آسیای اول فک پایین دندان‌های گوشتخواران نامیده می‌شوند. تعداد دندان‌های شیری در توله‌سگ 28 عدد است که از حدود 12 هفته تا 6 ماهگی به تدریج‌ جای خود را به دندان‌های دائمی می‌دهند. زمان بیرون آمدن دندان‌ها با اندازه، نژاد و طول عمر حیوان ارتباط بسیار نزدیکی دارد. هر چه سگ بزرگ‌تر باشد، طول عمر او کمتر و زمان بیرون آمدن دندان‌ها زودتر است. همچنین جنس و فصل نیز در زمان بیرون آمدن دندان‌ها موثر است. به طوری که توله‌های ماده‌ زودتر از نرها و آنهایی که در فصل تابستان متولد شده‌اند زودتر از سایر توله‌ها دندان درمی‌آورند. تعداد دندان‌های دائمی 42 عدد است. دندان‌ پیش 3 عدد در بالا و سه عدد در پایین، دندان‌ نیش یک عدد در بالا و یک عدد در پایین و دندان آسیای کوچک سه عدد در بالا و سه عدد در پایین در هر نیمه فک است.

اسب و گاو

هر دندان از سه قسمت تشکیل شده است؛ «تاج» که خارج از لثه قرار گرفته و ماده مینا آن را می‌پوشاند «ریشه» که داخل لثه است و بافت‌‌های نگهدارنده آن را در جای خود محکم نگه می‌دارند. این بخش با لایه نازک و سفتی به نام «سمان» پوشیده شده است. «گردن» که بین این دو بخش و در محل اتصال خط لثه قرار گرفته است. این آناتومی دندان، در همه گربه‌سانان یکی است ولی در حیواناتی مانند اسب و گاو، تمامی دندان‌ها آسیا هستند تا بتوانند با آنها علوفه‌ها را در دهان خود له کنند. دندان‌های خلفی در حیوانات اصولا شش کاسپ دارد. کاسپ همان برآمدگی‌ها و فرورفتگی‌های روی سطح دندان است. در صورتی که در انسان‌ها بین 4 تا 5 کاسپ وجود دارد.

ماهی پیرانا

ماهی‌های پیرانا به خاطر قدرت تایید شده‌شان در بلعیدن حیوانات بزرگ و حتی انسان در دنیا شهرت دارند. معمولا کسی این ماهی را در آکواریوم‌ خانه‌اش نگه نمی‌دارد چون اگر هنگام غذادادن به ماهی‌ها غافل شود ممکن است، انگشتان دست‌هایش را از دست بدهد. بد نیست بدانید این ماهی‌ها دندان‌های خود را مانند کروکودیل در طول دوران زندگی‌شان جایگزین می‌کنند البته آنها به جای جایگزین‌کردن تک‌تک دندان‌ها به صورت یکی‌یکی، کل ردیف دندان‌هایشان را به 4 قسمت تقسیم می‌کنند (یعنی هر ردیف به دو قسمت) و سپس هر یک‌چهارم از دندان‌ها را که جایگزین کردند، نوبت به یک چهارم بعدی می‌رسد و همین‌طور تا آخر بنابراین در یک زمان مشخص ممکن است هر یک‌چهارم فک‌های این ماهی‌ها بدون دندان باقی بماند و دندان‌های جدید دو روز بعد در جای دندان‌های قبلی که افتاده‌اند رویش پیدا کنند. دلیل این پدیده هم این است که هر دندان باید در دندان‌های اطرافش قفل شود. جالب است بدانید بین دو دندان پیرانا، لثه‌ای وجود ندارد و لثه فقط در قسمت فوقانی دندان‌ها وجود دارد و تا بین دندان‌ها پیشروی نمی‌کند. کل ردیف دندان‌ها مثل لبه یک چاقوی قوی برنده به هم چفت می‌شود تا گوشت را به آسانی پاره کند.

کوسه‌ها

شاید هیچ موجودی در این دنیا به اندازه کوسه‌ها خوشبخت نباشد چون هر دندانی را که از دست بدهد، دندانی دیگر جایگزین آن خواهد شد. کوسه‌ها به‌طور مداوم دندان‌هایشان را استفاده می‌کنند و از دست می‌دهند. برخی از گونه‌ها در طول عمر خود نزدیک به 30 هزار دندان درمی‌آورند. عمل جایگزین دندانی در این جانور دریایی همیشه رخ می‌دهد. هر یک از دندان‌های کوسه در ردیفی واقع شده است که با شکستن یکی، دیگر جایگزین آن می‌شود.

کروکودیل و تمساح

اگر قرار است به یک مرداب بروید، بد نیست بدانید که چه خزندگانی و با چه دندان‌هایی قرار است شما را ببلعند. اگر تفاوت کروکودیل و تمساح را نمی‌دانید به آرواره‌های آنها نگاهی کنید. آرواره‌های بالایی و پایینی کروکودیل تقریبا هم‌اندازه و هم پهنا هستند بنابراین دندان‌ها روی خط آرواره‌ای و هنگامی که دهان کروکودیل بسته است، دیده می‌شوند و در معرض دید قرار می‌گیرند. آنها همچنین 4 دندان بزرگ روی آرواره‌های پایینی‌شان دارند و هنگامی که حیوان دهان خود را می‌بندد این دندان‌ها در سوراخ‌هایی روی آرواره‌ بالایی فرو می‌روند. برعکس تمساح‌ها آرواره‌های بالایی پهن هستند پس وقتی دهان خود را می‌بندد، شما دندان‌های بالایی آن را می‌بینید. 4 دندان بزرگ آرواره پایینی در کروکردیل‌ها نمایان و در تمساح‌ها از دید پنهان است.

مارهای بی‌دندان

آیا می‌دانستید دندان‌های مارها هم می‌افتد و آنها بی‌دندان می‌شوند؟ مارهای سمی از دندان‌های خودشان برای تزریق سم به طعمه‌ نگون‌بخت استفاده می‌کنند. داخل این دندان‌ها مجرایی وجود دارد که به کیسه سم راه دارد. هر چند هفته یک بار این دو دندان می‌افتد و دندانی جدید جایگزین می‌شود. کیسه سم که در سر مارها و پشت گوش داخلی آنها قرار دارد با انقباض و فشار آوردن در اثر گرمش، فشرده می‌شود و سم از طریق مجرای داخل نیش
به داخل بدن طعمه تزریق می‌شود.

عاج فیل

عاج‌های فیل که این همه در دنیا قیمت دارد و فیل‌های بیچاره بی‌شماری در دنیا به خاطر آنها قربانی تفنگ شکارچیان فیل می‌شوند، در واقع دو عدد از دندان‌های این حیوان است که رشد اضافی‌تر از دندان‌های دیگر او کرده‌اند. دندان‌های داخل دهان فیل هم بزرگ هستند ولی تعداد آنها کم است و همه‌شان دندان آسیا هستند.