28 سپتامبر مصادف با 6 مهر ماه روز جهانی «هاری» است که به پیشنهاد سازمان جهانی بهداشت به ثبت رسیده است.
«هاری» بیماری ویروسی دستگاه عصبی مرکزی است که مرگ صد درصد مورد مبتلا را سبب می‌شود؛ این در حالی است که تمام موارد بروز این بیماری قابل پیشگیری است.
این بیماری به دلیل احتمال بروز همه‌گیری در دام‌ها و کشندگی صد در صد در انسان، از رعب و وحشت خاصی در جوامع برخوردار است. از طرف دیگر بر اساس گزارش‌های سازمان جهانی بهداشت (WHO) سالانه ده میلیون نفر بر اثر حیوان گزیدگی تحت درمان‌های پیشگیری از هاری قرار می‌گیرند.
مسوولان مهم‌ترین علت ابتلا به هاری را عدم کنترل بیماری در سگ‌ها عنوان می‌کنند. این در حالی است که متاسفانه در بسیاری از کشورها به اقدامات پیشگیرانه و کنترل هاری، توجه نمی‌شود. برخی کشورها نیز علیرغم کنترل «هاری» در حیوانات اهلی، هنوز موفق به کنترل آن در وحوش نشده‌اند. در این میان اروپاییان توانسته‌اند تا حد محدودی این بیماری را کنترل کنند.
دکتر محمدرضا شیرزادی، رییس اداره بیماری‌های مشترک دام و انسان وزارت بهداشت، «هاری» را بیماری وحوش دانست که یا خود مستقیما به آن مبتلا می‌شوند و یا با گزش حیوانات اهلی، بیماری را به آنها منتقل می‌کنند.
به گفته وی، همه پستانداران نسبت به «هاری» حساسند و ممکن است به آن مبتلا شوند. همچنین بیش از 90 درصد «هاری» مربوط به سگ گزیدگی است؛ اما این بیماری با گربه گزیدگی یا خراش هم می‌تواند منتقل شود.
به گفته دکتر سوسن سیمانی، معاون بخش تحقیقات و مرکز رفرانس هاری انستیتو پاستور، در صورت انتقال هاری به انسان و عدم درمان ضد هاری، به دنبال ظهور علایم بیماری فرد مبتلا صد در صد محکوم به مرگ است. بر این اساس اهمیت این بیماری در آن است که بلافاصله پس از گزیدگی بوسیله حیوان مشکوک به هاری، جهت درمان ضد هاری اقدام شود.
در ادامه دکتر شیرزادی، نخستین اقدام پس از گزش به وسیله حیوان مبتلا به هاری را شست‌وشوی محل گزش عنوان کرد و گفت: شست‌وشو تا 50 درصد ویروس هاری را در ناحیه گزش از بین می‌برد.
دکتر سیمانی نیز شست‌وشوی کامل محل گزش حیوان با آب و صابون را از جمله اقدامات لازم پس از گزیدگی عنوان کرد و ادامه داد: طبق توصیه سازمان جهانی بهداشت این شست‌وشو باید 15 تا 20 دقیقه به طول بیانجامد و لازم است ذرات صابون با آب فراوان از محل گزیدگی خارج شوند. همچنین می‌توان با استفاده از الکل 70 درصد یا بتادین محل گزش را ضد عفونی کرده و سپس برای دریافت درمان‌های ضد هاری به مراکز درمان ضدهاری مستقر در مراکز بهداشتی مراجعه شود.
وی با اشاره به تزریق سرم و واکسن ضد هاری به عنوان درمان موثر «هاری» ادامه داد: واکسن ضدهاری در پنج نوبت تزریق می‌شود. به این ترتیب روز اول مراجعه (روز صفر) و روزهای سوم، هفتم، چهاردهم و بیست و هشتم، فرد مبتلا، واکسن ضد هاری دریافت می‌کند. فرد گزیده شده توسط حیوان هار، در صورت نیاز سرم نیز دریافت می‌کند. همچنین محل گزش حیوان هرگز نباید بخیه شود؛ چرا که ممکن است بخیه زدن ورود آلودگی به محل جراحت را بیشتر کرده و در عمل درمان ضد هاری اختلال ایجاد کند.
به گفته دکتر سیمانی، سگ و گربه مبتلا به هاری حداکثر ده روز پس از گاز گرفتن انسان یا حیوانی دیگر، جان خود را از دست می‌دهند. به این ترتیب زنده ماندن سگ یا گربه ده روز پس از گزش، به آن معناست که حیوان به هاری مبتلا نبوده، اما در صورت جان باختن، لاشه حیوان به منظور تشخیص و نمونه‌گیری، به انستیتو پاستور منتقل می‌شود.
وی ادامه داد: در کشورهایی که هاری از شیوعی برخوردار است از جمله ایران، بلافاصله پس از گزش انسان بوسیله حیوان مشکوک به هاری، علاوه بر تحت نظر داشتن حیوان مورد نظر به مدت ده روز، اقدامات درمانی در فرد گزیده شده نیز آغاز می‌شود و در صورت زنده ماندن حیوان، پس از ده روز درمان‌ها نیز قطع می‌شود.
دکتر سیمانی با اشاره به زمان ظهور علایم هاری در فردی که مورد گزش حیوان آلوده قرار گرفته، به ایسنا گفت: ظهور علایم بیماری از زمان گزش، 15 روز تا 3 ماه به طول می‌انجامد. همچنین گاهی بر اساس محل گزش، نوع ویروس، شدت جراحت و سن فرد گزیده شده، این مدت طولانی‌تر نیز می‌شود. پس از طی این دوره، علایم بیماری ظاهر می‌شود.
دکتر سیمانی گفت: علایم بیماری «هاری» از مراحل مختلفی برخوردار است. مرحله مقدماتی آن خستگی، کوفتگی بدن، بی‌اشتهایی و بی‌حالی را به دنبال دارد که دو تا سه روز زمان می‌برد. پس از آن مرحله ظهور علایم اختصاصی است. مهم‌ترین علامت اختصاصی هاری، ترس از آب است؛ طوری که بیمار حتی با دیدن یا شنیدن صدای آب ممکن است دچار تحریکات عصبی شود. احساس سوزش و خارش در محل جراحت اولیه نیز از دیگر علایمی است که پزشک را در تشخیص این بیماری کمک می‌کند.
وی، افزایش ترشح بزاق دهان را از دیگر علایم هاری دانست؛ به طوری که دهان بیمار کف آلوده می‌شود و بیمار دائم به تخلیه بزاق دهان خود اقدام می‌کند. از طرف دیگر بزاق فرد مبتلا، مملو از ویروس هاری است که خطر انتقال به دیگران را به دنبال دارد. بی‌قراری و حالت تهاجم نیز از دیگر علایم بیماری هاری است. در مجموع پس از ظهور علایم هاری، معمولا فرد مبتلا به فاصله 2 تا 3 روز و یا حداکثر 7 تا 8 روز جان خود را از دست می‌دهد.
دکتر شیرزادی، رییس اداره بیماری‌های مشترک دام و انسان وزارت بهداشت، با بیان این که«هاری» سالانه بالغ بر 55 هزار نفر در دنیا قربانی می‌گیرد، بیشترین موارد آن را مربوط به کشورهایی آفریقایی با 24 هزار مرگ و آسیایی با 31 هزار مورد مرگ دانست.
همچنین به گفته معاون بخش تحقیقات و مرکز رفرانس هاری انستیتو پاستور، آلودگی مربوط به بیماری «هاری» تقریبا در همه استان‌های کشور وجود دارد. بر اساس آمار، طی سال گذشته استان‌های گلستان، گیلان، کرمان، فارس و خراسان رضوی به ترتیب بیشترین موارد آلودگی به هاری را شامل بوده‌اند.
وی ادامه داد: طی سال گذشته 131 هزار و 413 نفر به دنبال حیوان گزیدگی به منظور پیشگیری از ابتلا به هاری به مراکز درمانی ضد هاری در کشور مراجعه و واکسن و سرم ضد هاری را دریافت کرده‌اند. همچنین سال گذشته هفت نفر بر اثر ابتلا به هاری و عدم آگاهی از چگونگی درمان، جان خود را از دست دادند.
دکتر شیرزادی در مقایسه میزان بروز هاری در ایران نسبت به کشورهای منطقه نیز گفت: در این زمینه، ایران نسبت به دیگر کشورهای منطقه از موقعیت مطلوبی برخوردار است. همچنین سالانه بالغ بر هفت میلیارد تومان در کشور صرف خرید واکسن و سرم ضد هاری می‌شود و درمان ضد هاری به صورت رایگان ارایه می‌شود. همچنین در هر شهرستان حداقل یک مرکز بهداشتی - درمانی به واکسن و سرم ضد هاری مجهز است.
رییس اداره بیماری‌های مشترک دام و انسان وزارت بهداشت، کودکان را بیشترین گروه در معرض خطر حیوان گزیدگی و ابتلا به هاری دانست و بر لزوم آموزش جامعه به منظور چگونگی برخورد با حیوان گزیدگی، چه حیوان وحشی و چه حیوان اهلی، تاکید کرد.
معاون بخش تحقیقات و مرکز رفرانس هاری انستیتو پاستور نیز با تاکید بر لزوم آگاهی بخشی از این بیماریگفت:«لازم است همه افراد کشور از بیماری «هاری» آگاهی و اطلاع کافی داشته باشند تا بدانند در صورت گزش بوسیله حیوان مشکوک به هاری چه اقداماتی باید انجام شود.»
بر اساس گزارش‌ها، 96 درصد از هزینه‌هایی که صرف درمان پیشگیری بعد از حیوان گزیدگی می‌شود در کشورهای آسیایی است که هزینه‌ای معادل 650 میلیون دلار را شامل می‌شود. در مجموع بیشترین هزینه پرداخت برای بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن، صرف پیشگیری از هاری می‌شود. از اینجاست که اهمیت پیشگیری از بروز «هاری» و همچنین درمان به موقع آن پس از گزش حیوان مشکوک به هاری، مشخص می‌شود.
