حکیم مهر - محققان در تدارک فناوری نوین دیگری در حوزه ابزارها و لوازم پزشکی هستند که در نوع خود می‌تواند زمینه ساز تحول قابل توجهی در ارائه و مصرف خدمات پزشکی و دارویی شود. صحبت از تزریقات و یکی از اصلی‌ترین و پرمصرف‌ترین لوازم مرتبط با آن یعنی سوزن‌های تزریقات است که به لطف فناوری نوین قرار است در شکلی متفاوت با سوزن‌های سنتی و به دور از هیبت بزرگ و ترسناک آنها وارد میدان شده و فرآیند بی دردسرتری را برای بیماران نوید دهد.
شاید بزودی و تا همین یکی دو سال آینده نسل جدید سوزن‌های پزشکی در قالب ریز سوزن‌هایی با شکل و شمایلی شبیه نوارچسب‌های پانسمان فوری بتواند به صورت عمومی‌تر و مثلا قابل تهیه از داروخانه‌ها در مورد استفاده بیماران نیازمند قرار بگیرد و همان طور که سازندگانش ادعا می‌کنند انتقال دارو و واکسن‌ها را بدون ایجاد درد عملی کند. این برچسبهای تزریقاتی جدید با 100 ریز سوزن بسیار ظریف حل شدنی روی یک نوارچسب کوچک قرار گرفته است.
مکانیسم عملکرد آنها هم ساده است و به محض این که ریز سوزن‌ها داخل پوست فرو رفتند، شروع به حل شدن می‌کنند و از این راه واکسن وارد جریان خون فرد می‌شود.
این فناوری ابتکاری آزمون‌های جانوری خود را روی موش‌ها با نتایج اثر بخش و مفیدی پشت سر گذاشته است و انتظار می‌رود با توجه به نتایج قابل قبولی که کسب کرده، هر چه زودتر وارد فاز بالینی خود شود.
براساس گزارش جدیدی که در شماره آنلاین اخیر Nature Medicine آمده است، توسعه دهندگان این فناوری نوین کارایی بالای محصول خود را در مقایسه با شیوه مرسوم واکسیناسیون سوزنی تایید کرده‌اند که در همین فاصله اندک توانسته توجه محققان مختلفی را به خود جلب کند.
نتایج به دست آمده از آزمایشات جانوری بخوبی نشان داده‌اند که این برچسبهای انتقال‌دهنده واکسن جدید می‌توانند فرآیند ایمن‌سازی موش‌ها علیه آنفلوآنزا را دقیقا به همان کارآمدی و اثر بخشی واکسیناسیون سنتی با سوزن تأمین کنند. شون سولیوان ـ که این پژوهش را در موسسه فناوی جورجیای آتلانتا سرپرستی و هدایت کرده است ـ در توصیف محصول ابتکاری گروه‌شان آن را به یک نوار چسب پانسمان با دسته‌ای از سوزن‌های ظریف تشبیه می‌کند که روی وجه چسبدار آن چسبیده‌اند. در واقع این برچسب جدید با یکصد میکرو سوزن پوشیده شده است که از ضخامت یک سکه کوچک 5 سنتی کوتاه‌تر هستند.
اما مکانیسم کارکرد این برچسبهای تزریقاتی به این صورت است که به مجرد وارد شدن این میکروسوزن‌ها به پوست، در مایع بدنی پیرامون‌شان حل شده و طی همین فرآیند واکسن را رها می‌کنند. کل زمانی که این فرآیند می‌برد از 30 ثانیه تا 5 دقیقه است. طراحان این سامانه ابتکاری انتقال‌دهنده واکسن ادعا می‌کنند چون چنین برچسبی فقط لازم است با دست به پوست زده شود و از طرفی می‌تواند در دمای معمولی ـ درجه گرمای اتاق ـ ذخیره و نگهداری شود، برای استفاده آن به آموزش پزشکی و مهارت دستی معمولی که در تزریقات لازم است، احتیاجی نیست. از این رو محققان معتقدند این برچسبهای تزریقاتی جدید می‌تواند به عنوان جانشین بالقوه‌ای برای شماری از واکسیناسیون‌های سوزنی از جمله تزریق‌های سالانه واکسن آنفلوآنزا باشد.
در همین رابطه، کاترین ادواردز، متخصص واکسن دانشگاه وندربیلت معتقد است این سامانه نوین تزریقاتی را می‌توان در حکم رویکردی پرکشش و قابل توجه در توسعه شیوه‌های نوین بهداشتی ـ درمانی و پیشگیری از بیماری‌ها به شمار آورد؛ اما در عین حال پیش از آن که بتوان این روش جدید را برای رویکردهای انسانی اتخاذ کرد، لازم است تحقیقات بیشتری صورت گیرد. چون به‌رغم نتایج قابل توجهی که آزمون‌های جانوری و بویژه موش‌ها برای تایید ورود به آزمایش‌های انسانی تاکنون نشان داده‌اند، این موضوع مهم خود پرسش بالقوه‌ای است که نیاز به بررسی و تحقیقات بیشتر دارد.
محققان معتقدند این برچسبهای تزریقی ممکن است عملا در تولید یک واکنش ایمنی موثرتر از تزریق‌های معمول باشند. واکسن‌های استاندارد به صورت عضلانی تزریق می‌شوند، اما واقعیت این است که هیچ سلول ایمنی در آن محدوده وجود ندارد.
در واقع در شیوه متعارف و سنتی واکسیناسیون، واکسن‌ها برای رویارویی با سلول‌هایی که کار تحریک و راه‌اندازی واکنش حفاظتی بدن را به عهده دارند، باید راه خود را از ماهیچه به خون و دستگاه لنفاوی پیدا کنند. این در حالی است که با مشمع‌های میکرو سوزنی، واکسن به خود پوست تحویل داده می‌شود که غنی از سلول‌های ایمنی بدن است.
تحقیقات همسوی دیگری نیز نشان داده که انتقال پوست محور واکسن‌ها ثمر بخش‌تر از تزریق آن به داخل عضلات است. موضوع جالب توجه و مهم اینجاست که به‌واسطه همین واکنش قوی‌تری که انتقال واکسن از طریق پوست در دستگاه ایمنی بدن ایجاد می‌کند، کاربرد چنین برچسبهای تزریقی ممکن است زمینه کسب حفاظت برابری را ضمن استفاده از دوزهای کمتری از واکسن امکان‌پذیر سازد.
در همین خصوص دکتر چن ویلبور از مرکز تحقیقات و توسعه واکسن دانشکده پزشکی دانشگاه مریلند معتقد است این برچسبهای تزریقاتی جدید ممکن است ورود ابزاری قدرتمند به عرصه بهداشت و سلامت عمومی را به اثبات برسانند.
از طرفی این برچسب‌‌ها ممکن است بویژه در مورد کشورهای در حال توسعه خیلی سودمند واقع شوند، چرا که در بیشتر این کشورها انرژی برق برای خنک نگه داشتن واکسن‌های مایع از عرضه کافی و سراسری برخوردار نیست و همچنین کارکنان تعلیم دیده پزشکی برای انجام تزریقات سوزنی واکسن‌ها کمتر پیدا می‌شوند.
البته هر چند محققان، پژوهشی‌هایی را به منظور مشاهده قابلیت نگهداری طولانی مدت برچسبهای تزریقاتی در درجه گرمای معمولی انجام ند‌اده‌اند، ولی پیش‌بینی می‌کنند محصولات آنها بر حسب سفارش و دستورالعمل‌های مقتضی تا ماه‌ها حالت ثابت و پایدار خود را حفظ کنند.
کارشناسانی که در جریان نتایج این تحقیقات بوده‌اند، معتقدند هزینه برچسبهای میکروسوزنی مشابه واکسن‌های سوزن محور فعلی خواهد بود. با این اوصاف آنچه حائز اهمیت است، آماده بودن این فناوری برای آزمون‌های بالینی است که محققان در صدد جلو انداختن زمان آن تا همین یکی دو سال آینده هستند.
