حکیم مهر - پدیده کشند قرمز برای چند‌مین‌بار در سواحل شهرهای امارات متحده عربی مشاهده شده و این بار باعث مرگ‌ومیر وسیع گونه‌های مرجانی خیلج فارس در سواحل امارات متحده عربی شده است.
اواخر هفته گذشته سواحل امارات متحده عربی شاهد حضور مجدد پدیده کشند قرمز و مرگ ده‌ها تن ماهی بود.
پدیده کشند قرمز برای چند‌مین‌بار در سواحل شهرهای امارات متحده عربی مشاهده شده و این بار باعث مرگ‌ومیر وسیع گونه‌های مرجانی خیلج فارس در سواحل امارات متحده عربی شده است.
پدیده کشند قرمز که از نیمه دوم سال 2008 میلادی آغاز شده همچنان در سواحل امارات مشاهده می‌شود و باعث اتلاف هزاران تن ماهی طی این مدت شده است.
در حالی که پدیده کشند قرمز به گفته محمدباقر نبوی معاون دریایی سازمان حفاظت محیط زیست در سواحل جنوبی ایران از بین رفته و در سواحل امارات متحده عربی برای چندمین بار مشاهده شده، اما کارشناسان از بروز و گسترش این پدیده با سرد شدن هوا در سواحل خلیج فارس خبر می‌دهند و سوء مدیریت در زمینه پسماندهای صنعتی، خانگی و کشاورزی و استفاده بیش از حد از کودهای شیمیایی و افزایش مواد مغذی در آب‌های خلیج فارس از دلایل عمده گسترش این پدیده طبیعی می‌دانند.
آنها معتقدند با افزایش این پدیده حیات انسان‌ها و موجودات دریایی مانند ماهی، ستاره دریایی، خرچنگ، مرجان و صدف را با تهدید رو‌به‌رو می‌کند.
دکتر میرکی، مدیر محیط زیست و توسعه کشاورزی وزارت جهادکشاورزیمی‌گوید: «کشند قرمز پدیده‌ای اکولوژیک است که به واسطه تغییرات در محیط آبی به وجود می‌آید. این پدیده از ده سال گذشته در کشور وجود داشته، اگر در اوایل آبان ماه بین بندرعباس تا قشم را طی می‌کردید تراکم موجودات زنده کوچک را می‌دیدید. این تراکم به حدی بود که رنگ آب تغییر کرده و قهوه‌ای می‌شد.»
او با اشاره به تراکم آلاینده‌ها در آب‌های خلیج فارس و دریای خزر می‌افزاید: «از زمانی که ورود آلاینده‌ها و مواد مغذی همراه آن را به خلیج فارس کنترل نکردیم و در بندرعباس به 300 لیتر در ثانیه رسید، موجودات پلانگتونی به نهایت بروز و ظهور خود رسیدند. در این حالت این جانداران، پوششی را در عمق خاص آب ایجاد و از تبادل اکسیژن جلوگیری می‌کنند که سبب‌ساز خفگی موجودات آبزی بالاخص ماهی‌ها می‌شوند.»
مدیر محیط زیست و توسعه کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی با اعلام اینکه باید از رشد این پدیده جلوگیری کرد، معتقد است: «اگر نتوانیم آب را از فاضلاب جدا کنیم موجودات پلانگتونی تأثیر منفی بر اکوسیستم منطقه می‌گذارند و سبب‌ساز مرگ آن می‌شوند.»
میرکی راه حل را در برنامه‌ریزی و اجرای دقیق قانون می‌داند: «اولین و مهم‌ترین قدم برای مبارزه با این پدیده برنامه‌ریزی دقیق و اجرای قانون است. باید با استفاده از قانون پسماندهای خانگی، صنعتی و کشاورزی که در سال 1383 به تصویب رسیده اما تاکنون معطل مانده نظارت دقیقی بر پسماندهای مزارع پرورش ماهی و میگو، کشاورزی، کارخانه‌های صنعتی و خانه‌ها داشته باشیم تا از ورود فاضلاب به دریا جلوگیری کنیم تا در مرحله بعد بتوانیم سیستم باز‌چرخانی آب را راه‌اندازی کنیم.»
او در پایان با اشاره به تجربه ارزنده بریتانیا در فرهنگ‌سازی برای پاکیزه کردن رودخانه‌ها می‌گوید: «رودخانه تایمز از زمان انقلاب صنعتی یکی از آلوده‌ترین رودهای جهان بود اما با استفاده از آموزش زیست محیطی و فرهنگ‌سازی توانست رود تایمز را به یکی از پاکیزه‌ترین رودخانه‌های جهان تبدیل کند. سازمان محیط زیست، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت آموزش و پرورش، صدا و سیما و جراید باید آموزش برخورد زیست محیطی با فاضلاب را در صدر برنامه‌های خود قرار دهند.»
دکتر محمدرضا فاطمی مدیر گروه بیولوژی دریا دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات، کشند قرمز را پس از فاجعه مرگ دلفین‌ها دومین فاجعه زیست محیطی در منطقه می‌داند و می‌گوید: «این پدیده ممکن است سبب‌ساز از بین رفتن تمام آبزبان شود زیرا نه تنها ماهی‌ها بلکه موجودات کف‌زی و مفید که منبع غذایی ماهی‌ها و آبزیان هستند هم در معرض تهدیدند.»
او پس از معرفی موارد مشابه این پدیده در دنیا به شرایط منحصر به فرد آن از جمله سیستم پایدار، کاهش شدید اکسیژن آب، ایجاد ماده ژلاتینی که با رسوب در آبشش ماهی‌ها منجر به مرگ آنها می‌شود و نیز تکثیر سریع آن به صورت غیرجنسی اشاره می‌کند و می‌گوید: «هفت سال پیش در آب‌های کویت 500 تن ماهی در اثر این پدیده تلف شد.»
مدیر گروه بیولوژی دریا دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات درباره سمی بودن کشند قرمز می‌گوید: «در گزارشی مربوط به کشور ژاپن به سم نروتوکسین اشاره شده و در سایر گزارش‌ها اینگونه غیرسمی معرفی شده اما در ایران برای تعیین این سم آزمایش سم‌شناسی نداریم که باید انجام شود. این گونه تحمل زیادی نسبت به شوری و درجه حرارت دارد و در حال پیشروی است و مطمئناً مستقر خواهد شد.»
به گفته محققان مرکز ملی اقیانوس‌شناسی، فیتوپلانکتون Cochlodinium دارای سم عصبی (نوروتوکسین) است که بر انسان تأثیری ندارد. این فیتوپلانکتون از گروه جلبک‌های زیان‌آورHAB)) است زیرا در غلظت زیاد سبب مصرف زیاد اکسیژن محلول در آب شده و در نتیجه سبب مرگ‌ومیر ماهیان می‌شود. غلظت زیاد این فیتوپلانکتون‌ها همچنین بر رشد و بقای برخی از زئوپلانکتون‌ها مثل لارو دو کفه‌ای‌ها تأثیر می‌گذارد.
Cochlodinium یک دینوفلاژله پلانکتونی و دارای کلروپلاست‌های زرد، سبز تا قهوه‌ای است و به رنگ قهوه‌ای متمایل به قرمز آشکار می‌شود. در سال‌های اخیر، این دینوفلاژله سبب مرگ‌ومیر بسیاری از ارگانیزم‌های دریایی در کشور کره جنوبی شده است.
مکانیسم سمیت این دینوفلاژله تاکنون مشخص نشده است، اما ظاهراً عوامل متعددی سبب مکانیسم سمیت این دینوفلاژله‌ها می‌شود.
ظاهراً فعالیت‌های انسانی مثل پساب‌ها و مواد مغذی خروجی از استخرهای پرورشی و بارش باران و تنشهای ناشی از باد باعث تسهیل وقوع شکوفایی چنین دینوفلاژله‌هایی می‌شوند. مواد مغذی متراکم شده در استخرهای پرورشی بر اثر عمل بادهای محلی و آب روان‌ها به آب دریا ریخته می‌شوند.
دکتر بهروز بهزاد عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی و متخصص اکولوژی دریایی می‌گوید: «زمانی که فاضلاب را به دریاچه‌ها (دریای خزر) و دریاها (خلیج فارس و دریای عمان) می‌ریزیم میزان مواد مغذی آب‌ها، عناصر فسفات و نیترات، افزایش وحشتناکی پیدا می‌کند و جلبک‌های قرمز که از آنها تغذیه می‌کنند به طور مرتب رشد می‌کنند و تقسیم می‌شوند و دقایقی بعد از میان می‌روند. بالا و پایین رفتن لاشه جلبک‌های قرمز که نمایی از جزر و مد را ایجاد می‌کنند، پدیده کشند قرمز است.»
عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به سمی بودن جلبک‌ها می‌افزاید: «عمر جلبک قرمز چند دقیقه بیشتر نیست. با مرگ آنها، پروتئین موجود در بدنشان به پلی‌تیتد که ماده‌ای سمی است تبدیل می‌شود. وقتی سوابق این جلبک را مطالعه کنید به این موضوع پی می‌برید که سم تولید شده از پروتئین جلبک‌ها چندین و چند گاو را از میان برده است.»
او با اشاره به تجربه سوئیسی‌ها معتقد است سواحل جنوب و شمال ایران را آلودگی میکروبی تهدید می‌کند: «کشند قرمز اول بار در دریاچه لوزان سوئیس اتفاق افتاد. امواج، لاشه جلبک‌ها را به ساحل آورد و آلودگی میکروبی وحشتناکی ایجاد کرد. متخصصان سوئیسی پس از مطالعات بسیار پی بردند علاوه بر ابتلای موجودات زنده موجود در ساحل، انسان‌ها هم به واسطه این آلودگی، به بیماری‌های مختلف مبتلا خواهند شد اما نهاد‌های ذیربط ایرانی توجهی به تجربیات دیگر کشورها ندارند و با تکذیب ماجرا سعی در پاک کردن صورت مسئله دارند.»
دکتر حمید رضایی کارشناس و متخصص پلانکتون‌شناسی و زیست‌شناسی دریا و عضو هیأت علمی مرکز ملی اقیانوس‌شناسی، درباره تأثیر این پدیده بر زیست مرجان‌ها، آب‌سنگ‌ها و دیگر موجودات دریایی می‌گوید: «پدیده کشند قرمز باعث می‌شود آبزیان دریایی با خطر مواجه شوند زیرا زئوپلانکتون‌ها از فیتوپلانکتون تغذیه می‌کنند و این امر باعث مرگ‌ومیر بسیاری از زئوپلانکتون‌ها می‌شود. باتوجه به اینکه خود زئوپلانکتون‌ها غذای ماهیان و بی‌مهرگان مثل نرمتنان است، خیارها و ستاره‌های دریایی، خرچنگ‌ها و صدف‌ها با مرگ‌ومیر مواجه می‌شوند. در رابطه با مرجان‌ها که باز جزء بی‌مهرگان محسوب می‌شوند، تراکم زیاد کشند قرمز باعث شده مرجان‌ها به علت کاهش اکسیژن و نور در برخی از آب‌های جزایر ساحلی مثل جزایر لارک و بخشی از جزیره فارور و به ویژه در جنوب شرقی قشم، خفه شوند و بمیرند.»
