برنامه ملی بهداشت و مدیریت بیماری‌های تک‌سمیان (بیماری مشمشه) - دکتر علی‌صفر ماکنعلی

سازمان دامپزشکی کشور و اولویت‌های راهبردی بهداشت دام و سلامت مواد غذایی (قسمت دوم)

برنامه ملی بهداشت و مدیریت بیماری‌های تک سمیان (بیماری مشمشه )

دکتر علی‌صفر ماکنعلی

معاون بهداشتی و پیشگیری سازمان دامپزشکی کشور

مقدمه:

برای تردد تک سمیان بمنظور شرکت در مسابقات بین المللی، حضور در نمایشگاه ها، صادرات و واردات از دیدگاه بهداشتی قرنطینه ای در دنیا، کشورها را به پنج گروه تقسیم می کنند و مبنای تقسیم بندی کشورها بر اساس وضعیت بیماری های تک سمیان و برنامه های کنترلی آنها (هشت بیماری) که می توان مشمشه، دورین، بیماری اسب افریقایی، کم خونی عفونی تک سمیان را از جمله مهمترین این بیماری ها نام برد صورت می پذیرد. در گذشته برنامه کشوری برای کنترل تک سمیان با تمرکز به روش مالئیناسیون برای بیماری مشمشه بود که خود این روش مشکلاتی از نظر رفاه دام، اجرای آن و مداخله در فیزیولوژی اسب را بدنبال داشت، روشی که تقریباً در همه جای دنیا در اسب های رجیستر شده و مولد منسوخ شده است.

یکی از مهمترین اولویت های سازمان دامپزشکی کشور بستر سازی برای اجرای دستورالعمل های بهداشتی بین المللی برای کنترل بیماری های تک سمیان و خروج نام کشور از فهرست کشورهای غیر مجاز برای تردد تک سمیان بود که در این راستا می بایستی مصوبات شورایی بشماره 2009/156/EC برای تردد تک سمیان زنده، مصوبه شورایی بشماره92/65/EEC  برای اسپرم و جنین اسب، مصوبه شورایی بشماره (EC) No 1/2005 برای رفاه دام، مصوبه شورایی بشماره90/427/EEC برای تبار نامه تک سمیان و مصوبه شورایی بشماره 90/428/EEC برای مسابقات تک سمیان را عملیاتی کنیم،  لذا یکی از مهمترین اولویت های راهبردی  سازمان دامپزشکی کشور تهیه، تدوین و اجرای برنامه ملی کنترل مشمشه موازی با سایر بیماری های تک سمیان براساس مصوبات شورایی اتحادیه اروپا برای الحاق به فهرست کشورهای مجاز برای تردد تک سمیان بود ه است 

مصوبات و مقررات شورایی اتحادیه اروپا برای تردد تک سمیان:

اسب در مفاهیم بین المللی در سه دسته قرار می گیرند:

1- اسب های ثبت شده: اسب های دارای تبار نامه و اسب هایی که توسط سازمان های بین المللی مرتبط ثبت شده اند

2- اسب های مولد و داشتی :

3- اسب های کشتاری : اسب هایی که برای کشتار و تولید گوشت پرورش داده می شوند

بیماری های اخطار کردنی تک سمیان :

برای برنامه ملی کنترل بیماری های تک سمیان از دیدگاه مقررات و مصوبات شورایی اتحادیه اروپا، بیماریهای زیر در یک کشور بایستی اخطار کردنی باشند.

1- بیماری اسب افریقایی

2- بیماری کم خونی تک سمیان

3- بیماری وزیکولار استوماتیت

4- دورین

5- مشمشه

6- انسفالومیلیت تک سمیان ( تمام تیپ ها )

7- هاری

8- شاربن

 بیماری اخطار کردنی در یک کشور زمانی می تواند اخطار کردنی تلقی گردد که در آن کشور برنامه رسمی کنترلی در پنج محور برای آن بیماری  وجود داشته باشد و صرفاً نوشتن و گفتن اینکه یک بیماری اخطار کردنی می باشد کفایت نمی کند و قابل قبول برای مجامع بین المللی نمی باشد.

مصوبات و مقررات  شورایی اتحادیه اروپا برای تردد تک سمیان:

بر اساس مصوبات و مقررات شورایی اتحادیه اروپا تردد تک سمیان در پنج شکل مختلف زیر  صورت می پذیرد:

در حال حاضر کشور ما هیچکدام از شرایط پنجگانه فوق را برای تردد تک سمیان بر اساس پروتکل های بین المللی فراهم نکرده است و به همین دلیل ما نمی توانیم با اسب ایرانی در مسابقات بین المللی شرکت کنیم و یا اسب خود را به کشورهای دارای این قواعد صادر کنیم تاکنون تعداد 56 کشور از جمله کشورهایی همانند ترکیه، قطر، عمان و  امارات متحده عربی حداقل یکی از مصوبات و مقررات شورای اتحادیه اروپا را در کشور خود پیاده کرده اند و اسب های با منشأ این کشورها می توانند در سطح دنیا برای مقاصد خاص تردد کنند .

اقدامات راهبردی سازمان دامپزشکی کشور برای بهداشت و  مدیریت بیماری های اخطار کردنی تک سمیان

سازمان دامپزشکی کشور برای اعمال مقررات بین المللی بهداشتی در رابطه با تک سمیان و خروج نام کشورمان از فهرست کشورهای غیر مجاز برای تردد  تک سمیان در قالب یک مجموعه،  اقدامات زیر را انجام داده و یا در حال پیگیری می باشد.

1- با توجه به اهمیت موضوع، برای احدی از کارشناسان مجرب و آگاه  سازمان دامپزشکی کشور اختصاصاً بعنوان مسئول برنامه ملی بهداشت و مدیریت بیماری های تک سمیان با شرح وظایف عملیاتی مشخص، ابلاغ صادر گردیده است.

2- مطابق با دستورالعمل های بهداشتی بین المللی، مطالبات بهداشتی برای واردات اسب بر مبنای تقسیم بندی کشورها در پنج مدل مختلف طراحی و ابلاغ گردیده است که این شرایط بطور شفاف و برای همگان بر روی وب سایت سازمان دامپزشکی کشور قابل دسترس می باشد.

3- برنامه رصد و پایش برای تعداد 13 بیماری از بیماری های تک سمیان تدوین، ابلاغ و عملیاتی شده است. این بیماری ها در برگیرنده 8 بیماری منطبق با مصوبات و مقررات شورایی اتحادیه اروپا می باشند.

4- با همکاری آزمایشگاه مرجع بین المللی سازمان جهانی بهداشت دام واقع در کشور آلمان، سیستم تشخیص کشور برای بیماری مشمشه بروز رسانی گردیده است و با این روش سطح پوشش عملیات کشورخود را بیش از 100 درصد افزایش داده ایم.

5- رصد و پایش فعال بصورت موازی برای بیماری های اسب افریقایی، کم خونی عفونی، مشمشه و دورین را با جایگزینیCFT و حذف تست مالئین در اسب عملیاتی شده است.

(در مواردCFT  مثبت تست تکمیلی مالئین در اسب جهت حذف دام و پرداخت غرامت منحصراً، انجام می شود)

6- پیگیری های رسمی با اتحادیه اروپا برای انجام مجدد ممیزی کشورمان  توسط اداره غذا و دامپزشکی[3] اتحادیه اروپا از طریق وزارت امور خارجه و برگزاری سه نشست تخصصی با کارشناسان مسئول اتحادیه اروپا در این زمینه صورت پدیرفته و در حال پیگیری می باشد.

7- مبادله پروتکل بهداشتی برای تردد تک سمیان با بعضی از کشورها از جمله کشور  ترکیه

8- سیستم رصد و پایش هماهنگ با وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان محیط زیست برای  بیماری های مشمشه، هاری و شاربن عملیاتی شده. است

الف- ضرورت ایجاد سامانه های مرتبط با شناسایی و تعیین هویت و کنترل تردد اسب

1- با توجه به مبارزه مستمر با بیماری های اسب در سال های متمادی بعلت نبود یک سیستم شناسایی و کنترل تردد اسب، امکان پوشش دهی مناسب عملیات پایش و مراقبت در سال های قبل بطور کامل فراهم نبوده است که در این راستا سازمان دامپزشکی کشور با انعقاد تفاهم نامه های گوناگون با سایر سازمان های دخیل نسبت به گسترش نظارت خود اقدام نموده است .

2- راه اندازی سامانه شناسایی اسب : این سازمان با راه اندازی این سامانه و ارتباط آن با سامانه های مرکز اصلاح نژاد و سامانه بیمه نسبت به شناسایی اسب های کشور اقدام نموده است که امید می رود تا پایان سال 1399 کلیه اسب های کشور در این سامانه بر اساس محل نگهداری و مالک شناسایی گردند که این امر موجب می شود  بر روند فعالیت مکان های نگهداری اسب که احیاناً ممکن است اسب هایی بصورت غیر مجاز و یا قاچاق وارد شود و باعث گسترش بیماری ها می گردد را تحت کنترل درآورد.

3- راه اندازی سیستم کنترل حمل و نقل اسب : در این راستا سامانه قرنطینه و امنیت زیستی با همکاری سازمان راهداری و ناجا اقدام به کنترل تردد اسب نموده که امید می رود در سال 1399 با اتصال سیستم به دوربین های جاده ای کنترل موثرتری بر تردد اسب اعمال گردد.

4- با اتصال سامانه GIS  به سامانه شناسایی و ردیابی و اعمال کنترل جابجایی دام ها این امکان در آینده نزدیک فراهم خواهد کرد که سازمان بتواند نسبت به اعلام پاک بودن  استان ، منطقه ( ZONE ) و یا باشگاه ها ( COMPARTMENT )  اقدام نموده و امکانات لازم را جهت ارسال اسب برای شرکت در اردوهای کوتاه مدت یا طولانی را فراهم نماید.

ب- ضروورت برقراری سیستم تشخیص CFT ( جایگزین مالئیناسیون )

تولید مالئین برای سازمان دامپزشکی کشور سالانه قبل از نوسانات ارزی بیش از سی و سه میلیارد ریال هزینه برای تحت پوشش قراردادن حدود 15 هزار رأس تک سمی را در برداشت و اجرای برنامه تست بصورت ادواری شش ماهه توسط عده ای محدود در سازمان دامپزشکی کشور می توانست صورت پذیرد که علاوه بر مخاطراتی که برای شخص تست کننده داشت از نظر رفاه دام مورد تایید مجامع ذیصلاح بین المللی نمی باشد و از همه مهمتر تزریق مالئین در پلک اسب بنوعی مداخله در فیزیولوژی اسب بود و مجدداً بایستی 72 ساعت بعد از تزریق برای قرائت تست به محل نگهداری اسب مراجعه می شد و مشکلات خاص خود را همیشه بدنبال داشت. بنا به دلایل متعدد در سطح بین المللی برای تردد تک سمیان استفاده از تست مالئین توصیه نمی شود و برای تردد تک سمیان و تجارت بین المللی تست مالئین بعنوان یک تست بین المللی قابل قبول نمی باشد لذا ضرورت داشت تا بر اساس مصوبات و مقررات شورایی اتحادیه اروپا تست CFT جایگزین مالئیناسیون گردد 

آموزش های بین المللی

برای راه اندازی آزمایش CFT در کشور در قالب همکاری دوجانبه با دامپزشکی کشور آلمان دو نفر از نیروهای آزمایشگاه های مرکزی سازمان دامپزشکی کشور به کشور آلمان اعزام و پس از طی دوره های تخصصی و اخذ تأییدیه بین المللی و خرید و نصب تجهیزات آزمایشگاهی و دریافت مواد تشخیصی از آزمایشگاه مرجع بین المللی سازمان جهانی بهداشت دام، جزء دوم برنامه ملی کنترل مشمشه که راه اندازی سیستم تشخیص به روش CFT مطابق پروتکل های بین المللی بروز رسانی و عملیاتی گردید.

توسعه مراکز تشخیصی

با توجه به راه اندازی اولین مرکز تشخیص برای تست CFT، سه استان دیگر از استان های کشور تا پایان سال 1398 به سیستم تشخیص کشور برای بیماری مشمشه بروس جدید اضافه خواهند شد.

چالش های فرا روی اجرای برنامه ملی بهداشت و مدیریت بیماری های تک سمیان

1- پیچیدگی های نظام بودجه ریزی در کشور

2- پیچیدگی های نظام استخدامی و جابجایی نیروی های کارشناس در سازمان دامپزشکی کشور

3- برنامه ملی بهداشت و مدیریت بیماری های تک سمیان بایستی بعنوان برنامه هاي عملياتي (اجرايي-تاكتيكي) تلقی گردند و بایستی جزئيات چگونگي اجراي برنامه هاي استراتژيك را ارائه كند، برنامه هاي اجرائي عبارتند از تصميم هاي كوتاه مدت كه براي بهترين استفاده از منابع موجود با توجه به تحولات محيط اتخاذ مي گردند که این برنامه ها دو دسته می باشند،  برنامه هاي يكباري که براي كسب اهداف خاص طرح ريزي مي شود و پس از به اجرا در آمدن از ميان مي رود و دسته دوم برنامه هاي هميشگي می باشند، برنامه ملی بهداشت و مدیریت بیماری های تک سمیان بایستی در قالب برنامه هاي هميشگي مد نظر قرار می گرفته که اینچنین نبوده است  و اين برنامه ها روش هاي استانداردي براي اداره وضعيت جاري و وضعيت هاي قابل پيش بيني باشند که در فرآیند برنامه و بودجه سازمان چنین مواردی در بودجه ریزی مد نظر نبوده و تغییر چنین فرآیند و نگرشی و پذیرش آن توسط افراد بالادستی در نظام مدیریتی کشور کاری بسیار سخت و طاقت فرسا می باشد.

نكته بسيار مهمي كه در اين ميان بايد به آن اشاره نمود اين است كه اغلب برنامه هاي كوتاه مدت، بدون در نظر گرفتن برنامه بلندمدت، طرح ريزي شده اند و اين يك خطاي جدي است. بنابراين هر برنامه كوتاه مدتي بايد در راستاي برنامه بلندمدت شكل بگيرد و به موفقيت آن كمك كند. گاهي تصميم هاي كوتاه مدت، نه تنها به برنامه هاي بلندمدت كمكي نمي كند ؛ بلكه مانع اجراي برنامه هاي بلندمدت گشته، يا موجب تغييراتي در آنها مي شود.

4- تعدد مراجع ذیصلاح کشوری برای تصمیم گیری در خصوص تک سمیان و عدم تطابق اولویت های آنها و تمایلات شدید آنها به انجام کارهای تصدی گری

5- عدم آگاهی مناسب دست اندرکاران و ذینفعان به اهمیت و جایگاه ضرورت اعمال برنامه ملی بهداشت و مدیریت بیماری های تک سمیان در کشور

و حرف آخر اینکه عليرغم ريسك ناشي از عدم اطمينان از امكان پيش بيني آينده ، براي سرعت بخشيدن به كاهش عقب ماندگي ها، دورانديشي همراه با خطر پذيري بيشتر لازم است . گام نهادن به سوي توسعه در شرايط فعلي نظم سياسي اقتصادي جهان ، بدون مخاطره تقريباً امكان پذير نيست ولي از اين مخاطرات بايد با دور انديشي لازم استقبال كرد. 

بیست و سوم آذرماه سال 1398، تهران، ایران

منبع: روابط عمومی سازمان دامپزشکی