حکیم مهر- محسن طاهرمیرزایی: «دکتر مهدی سخا» رئیس انجمن علمی بیماریهای داخلی دامهای بزرگ ایران متولد سال ۱۳۴۴ و ورودی سال ۶۲ دانشکده دامپزشکی دانشگاه شیراز است. خودش میگوید: «آن زمان ظرفیتها خیلی زیاد نبود و چند رشته گروه پزشکی رتبههای خوب را به خود اختصاص میداد.» وی بعد از اخذ دیپلم بلافاصله وارد دانشگاه شد و در سال ۶۸ مدرک DVM خود را گرفت. یک سال بعد در دوره تخصصی بیماریهای داخلی دامهای بزرگ دانشگاه شیراز پذیرفته شده و اواخر سال ۷۴ از آنجا فارغالتحصیل شد.
دکتر سخا برای گذراندن طرح، چند سالی در دانشگاه کرمان مشغول به تدریس بود و بعد به واحد علوم و تحقیقات منتقل شد. وی از سال ۸۲ تا امروز در این واحد، مشغول تدریس است.
رئیس انجمن علمی بیماریهای داخلی دامهای بزرگ ایران، بیماری تب برفکی را یک تهدید جدی برای جمعیت دامی ایران معرفی میکند و معتقد است که اقدامات ما، هم در مورد مقدار واکسن و هم نوع واکسن، تکافوی ریشهکنی که هیچ، کنترل را هم نمیدهد. از نظر او یکی از مشکلات ما این است که نمیتوانیم یک واکسن خوب در دزهای کافی وارد کنیم و مجبور میشویم از چند کشور وارد کنیم که در نهایت جواب خوبی نمیگیریم. این روند به همین ترتیب جلو میرود و یک دور باطل ایجاد میکند.
حکیم مهر: آقای دکتر، جمعیت دامی دامهای بزرگ کشور در چه وضعیتی است؟
حوزه دام بزرگ در ایران یک مقدار وسیع است. بیشترین چیزی که ما روی آن تمرکز داریم و از قدیم هم بوده است، مساله جمعیت گاوی چه به صورت سنتی و چه صنعتی بوده که اتفاقا از زمانی که صنعتی شد، خیلی هم رشد داشته است.
حکیم مهر: آیا آماری در این زمینه وجود دارد؟
حدود ۲ میلیون راس گاو صنعتی داریم که البته برخی میگویند این عدد کمی اغراقآمیز است. متاسفانه آمار دقیق و مشخصی در این حوزه نداریم. در مورد جمعیت گاوهای بومی هم در حال حاضر اعداد حول و حوش ۴ تا ۵ میلیون راس میچرخد که جمعیت نسبتا خوبی است. خوشبختانه در چند دهه اخیر توانستیم در زمینه مصرف شیر به خودکفایی کامل برسیم.
حکیم مهر: زمانی صحبت از جمعیت ۸ میلیون راسی دام بزرگ در کشور بود. آیا جمعیت کاهش پیدا کرده است؟
بالاخره در ۵ سال اخیر با مشکلاتی مواجه شدیم. مساله غذا بزرگترین مشکلی است که همیشه گریبانگیر بوده است تا جایی که در همین چند سال اخیر گاوهای ماده را به سمت کشتارگاهها روانه کردند و یکی از دلایل عمده آن، بالا و پایین شدن قیمت نهادههای دامی بود که به شدت تولید کنندگان را آزار داد. ما در مورد گوشت قرمز، سالهایی را به خودکفایی کامل رسیدیم و واحدهای ۴۰ راسی به شدت رشد کرد. البته نمیخواهم بگویم کار خیلی خوبی بود اما از نظر اینکه به خودکفایی گوشت قرمز رسیدیم و میتوانیم برسیم، قابل قبول بود.
حکیم مهر: چرا خوب نبود؟
چون مساله تامین غذا و جریان تراریخته از موضوعات بعدی این سیستم است. اخیرا هم که محصولات تراریخته سر و صدای زیادی کرد و فضای عمومی و اجتماعی جامعه را تحت تاثیر قرار داد. همیشه باید همه مسائل را با هم دید.
متاسفانه همان سالها واحدهایی که در تولید گوشت قرمز مشغول بودند، به دلیل دو برابر شدن محصول و نهادههای دامی، یکی پس از دیگری تعطیل شدند، همان طور که به سرعت رشد کرده بودند. از طرفی وقتی این سیستم به وجود میآید، نگهداری آن نیز شرط است. آن زمان به خودکفا شدن در گوشت قرمز افتخار میکردیم اما الان به یک وارد کننده گوشت قرمز تبدیل شدهایم.
حکیم مهر: در زمینه تولید شیر چطور؟
تولید شیر از آن جمعیت نزدیک به ۲ میلیون راسی صنعتی برابر است با تولید شیر آن ۵ میلیون گاو بومی و سنتی. متاسفانه ما هنوز به سیستم سنتی خودمان متکی هستیم.
حکیم مهر: آمار دام کوچک در چه وضعیتی است؟
از حدود ۱۰ سال پیش جمعیت ۷۰ میلیونی گوسفند و بز را دارا هستیم که تقریبا بیش از ۸۰ درصد آن عشایر ما هستند. از این جمعیت این روزها صحبت از ۳۰ تا ۴۰ میلیون راس میشود. مساله بیماریها به کنار، در این سالها تامین غذای این حیوانات یکی از معضلات بوده است که آنها را روانه کشتارگاهها کرده است. ما جمعیت اسب را هم داریم که در چند سال اخیر در این زمینه باشگاههای ما رشد خوبی کردهاند و میتوانند آینده خوبی داشته باشد. کمااینکه اسبهای با ۲ میلیارد تومان قیمت هم داریم. جمعیت شتر نیز وضعیت خوبی دارد که در حوزه دام بزرگ قرار میگیرد.
حکیم مهر: وضعیت بیماریهای دام بزرگ چگونه است؟
در ارتباط با بیماریها، ما نشخوارکنندگان حیات وحش را داریم که یکی از اصلیترین معضلات را برای ما میسازند. مثلا همین مشکلاتی که در چند سال اخیر در مورد PPR اتفاق افتاد و جمعیت حیات وحش را هم درگیر و تلفات بالایی وارد کرد. بگذریم که به دلیل نبود غذا و خشکسالی ارتباط بین حیات وحش و حیوانات اهلی مطرح بود. از طریق ارتباطی که به وسیله انجمن با محیط زیست داریم، مساله کنترل بیماریها در حد امکان در آنجا مطرح است. درواقع با کنترل بیماری دامهای سبک و سنگین، کمک میکنیم که حیوانات حیات وحش کمتر درگیر شوند و زنجیره بیماری در آنها قطع شود.
حکیم مهر: درد مورد بیماریهای عفونی دامهای بزرگ چطور؟
بزرگترین مشکلات در زمینه دامهای بومی مساله بیماریهای عفونی است. ما مواردی را به صورت بیماریهای سنگین و مهلک در دامداریهای صنعتی داریم اما اغلب این بیماریهای عفونی در سیستم سنتی وجود دارد. در مقابل نیز مشکلات متابولیک در سیستمهای صنعتی به چشم میخورد. بیماریهای ویروسی و میکروبی را میتوان با راهکارهایی مثل واکسیناسیون کنترل کرد. گاهی اوقات نیز مسائلی که سر راه است، نوع بیماری نیست، بلکه نوع واکسنی که میزنیم مطرح میشود که اغلب این مسائل در گاو و گوسفند است. در مورد اسب برنامه مشخص واکسیناسیون مثل بعضی کشورها نداریم. سیستم شتر و گاومیش نیز از نقطه نظر کنترل بیماریها وضعیت مشخصی ندارند و با اینکه فاقد جمعیت قابل توجهی هستند اما جزء ذخایر ژنتیکی کشور محسوب میشوند که نباید آنها را از نظر دور نگه داریم.
حکیم مهر: از نظر شما مهمترین بیماریهایی که به نوعی تهدید جدی برای جمعیت دامهای بزرگ مطرح میشوند، چه بیماریهایی هستند؟
ما این سالها مانور زیادی روی FMD دادیم از این نظر که خود بیماری یک فرم خاص دارد. این شکل ویروس مرتب در حال تغییر است و یک چرخه داخلی به نظر میرسد. اقدامات ما، هم در مورد مقدار واکسن و هم نوع واکسن، تکافوی ریشهکنی که هیچ، کنترل را هم زیر سوال برده است. در همین یکی دو سال اخیر واکسن خارجی که داشتیم خیلی خوب جواب میداد. چند ماه پیش یک کارگاه در ارتباط با مساله FMD داشتیم که شرکت وارد کننده آن هم بود. مساله این است که آنها نمیتوانند مقدار زیادی واکسن به ما بدهند و برای این کار دلایل خاص خودشان را دارند. از جمله اینکه واکسن را باید به همه کشورها ببرند. لذا همیشه برای آن تقاضا بوده و مجبور شدیم از کشورهای دیگری مثل هند هم واکسن بیاوریم.
بیماری دیگر طاعون است که در سطح دنیا ریشه کن شده و کشور ما هم این وضعیت را داشته و در ۲۰ سال اخیر کمتر روند آن را میبینم. خیلی از بیماریهای عفونی دیگر را هم داریم، مثل بیماری بسیار ساده ترلیوز که دهها سال است که برای ما شناخته شده است و میبینیم که هنوز هم در سیستم سنتی ما تلفات میگیرد. با وجود همه تحقیقاتی که میشود اما باز هم کشور ما به طور دقیق ضرر و زیان اقتصادی این بیماری و مرگ و میر دقیق آن را ندارد. یکی از مشکلات ما نداشتن آمار کاملا دقیق است. وگرنه در مورد اینکه چه بیماریهایی و در کدام منطقه وجود دارد، میتوانیم به صورت تجربی اطلاعاتی داشته باشیم، اما نیازمند جمعآوری دیتا به صورت علمی از سراسر کشور هستیم.
حکیم مهر: در مورد بیماری تب برفکی، آیا روند بیماری افزایشی بوده یا کاهشی؟
در مورد این بیماری گاهی سویههایی را درگیر میشویم که ضررهای بسیار زیادی به ما میزند و از طرفی گاهی سویهها تلفات زیادی ندارد. میتوان گفت زیاد شدن آن بسته به سویههاست. واکسنهایی که قبلا میزدیم، در حال حاضر عملا کارایی خود را از دست داده است و علت آن همان مساله چرخه این ویروس در داخل کشور است. دوستان ما از نقطه نظر علمی در خصوص ردپاهایی از این چرخه در چند نقطه کشور کار کردند که قابل توجه است. ما هیچوقت از این بیماری خلاص نشدیم. بلکه گاهی یک ریت، بالا گرفته و گاهی خاموش بوده است. مسالهای که هست این است خبر راجع به FMD بیشتر از قبل میشنویم.
حکیم مهر: به نظر میرسد طی سالهای اخیر در زمینه کنترل FMD درجا زدهایم. شما این انتقاد را میپذیرید؟
این ویروس نیاز به توجه بیشتری دارد. وقتی این چرخه ویروس را به صورت بومی میبینیم، باید کانونها را کاملا شناسایی و خودمان را آماده کنیم. باید نگاه علمی به قضیه داشته باشیم چون یک بیماری است که یکباره مانند طوفان تلفات میگیرد. سیستمهایی مانند دانشگاهها که از نظر علمی با خود سازمان کار میکنند، باید دقیقتر به این قضیه نگاه کنند. باید نحوه مقابله با سویههای در گردش را بدانیم. یکی از مشکلات ما این است که در قدمهای اول میمانیم. یک واکسن خوب را نمی توانیم در دزهای کافی وارد کنیم و مجبور میشویم از چند کشور وارد کنیم. در نهایت جواب خوبی نمیگیریم. این روند به همین ترتیب جلو میرود و یک دور باطل برای ما ایجاد میکند. در هر کنگرهای هم که میرویم تمام ایرادات گفته میشود، اما پرداخت به آنها هیچوقت اتفاق نمیافتد. اگرچه در حال حاضر چندین دستگاه درگیر هستید اما هیچوقت تجمیع این دستگاهها اتفاق نیفتاده که یک برنامه مشخص یک بار برای همیشه داشته باشیم. کشورهایی مثل آمریکای جنوبی که سالهای سال چنین برنامههایی را داشتهاند و درگیر بودهاند، به شکل دقیق به آن پرداختهاند.
حکیم مهر: آقای دکتر، انجمن علمی بیماریهای داخلی دامهای بزرگ ایران از چه زمانی و با چه هدفی آغاز به کار کرد؟
متصدی کار انجمنهای علمی وزارت علوم است. شکلگیری انجمنها الگویی بوده که از جوامع علمی دنیا برگرفته شده و برای منسجم کردن سیستمهای علمی دانشگاهی و ارتباط بیشتر این انجمنها پدید میآید. انجمنهای علمی ذاتا مردمنهاد هستند و وزارت علوم فقط بر تشکیل آنها نظارت میکند تا برنامه آنها به شکل مشخص پیش برود و ثبت شرکت شوند.
ایدهای که برای انجمنهای علمی وجود دارد این است که از آنجا که اعضای هیات موسس آن بهعنوان مرجعیت علمی هر رشته از دانشگاههای مختلف سراسر کشور معرفی میشوند، این ارتباط بین دانشگاههای معتبر با هم وجود داشته باشد. ما بعد از انجمن علمی جراحی، دومین انجمن علمی دامپزشکی هستیم که در سال ۹۲ رسما کار خود را شروع کردیم.
حکیم مهر: مهمترین فعالیتهای انجمن چیست؟ آیا در حوزه اجرا هم وارد میشوید؟
طبیعتا ما اساسنامه داریم که از آن تبعیت میکنیم و در قسمت آموزش، پژوهش و مشاوره عهدهدار مسائل علمی هستیم. معمولا در سطح دنیا هر جا مشکلی پیش میآید، انجمنها هستند که پای کار میآیند و ارتباط را معنیدار میکنند تا افراد صاحب نظر یک راه حل پیش پای کشور بگذارند. با افزایش تعداد دانشجو و نبود شغل مناسب درگیر هستیم. اگرچه از نظر اجرایی کاری در این خصوص انجام نمیدهیم اما راهکارها را با استفاده از ارتباطاتی که با سازمان داریم، میتوانیم ارائه کنیم. در مورد اجرای مسائل صنفی ما ماموریت خاصی نداریم.
حکیم مهر: ممنون از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید.
«درواقع با کنترل بیماری دامهای سبک و سنگین، کمک میکنیم که حیوانات حیات وحش کمتر درگیر شوند و زنجیره بیماری در آنها قطع شود.»
جالب است!
بیماری از حیات وحش به اهلی می آید یا از اهلی به حیات وحش؟؟؟؟؟