چالش افزایش بی‌رویه جمعیت آهوهای جزیره خارک

جزیره خارک یکی از بزرگ‌ترین و مهمترین جزایر خلیج‌فارس است که از سال 1354 تاکنون به‌عنوان یکی از مناطق چهارگانه سازمان (پناهگاه حیات‌وحش) در استان بوشهر، مدیریت‌شده و از تنوع زیستی آن حفاظت می‌شود.

به گزارش حکیم مهر به نقل از سازمان حفاظت محیط‌زیست، «دکتر سیدمجید خرازیان مقدم» مدیرکل دفتر حیات‌وحش و آبزیان آب‌های داخلی سازمان حفاظت محیط‌زیست با اشاره به اینکه با توجه به تلاش مستمر و حفاظت بهینه کارکنان محیط‌‌ زیست و فرهنگ بالای زیست‌محیطی مردم خارک، جمعیت این گونه همواره رو به رشد و پایدار بوده و بخصوص در دو دهه اخیر افزایش قابل توجهی یافته است، گفت: از طرفی توسعه صنعتی این جزیره نیز به‌موازات جمعیت آهوها رشد چشمگیری داشته و این مسئله وضعیت زیستی آهوهای منطقه را با چالش‌های جدی روبرو کرده که مهمترین آن کاهش شدید سطح زیستگاهی برای حیات‌وحش در این جزیره است.

وی درباره تراکم این گونه در جزیره خارک گفت: برخی مشکلات باعث تراکم غیرمنطقی آهوها در واحد سطح شده است و این حیوان حساس، علاوه بر تعارضات انسانی (بخصوص مرگ‌ ومیر به‌ واسطه تصادفات ناشی از توسعه یا بهینه‌ سازی جاده و خیابان‌ کشی‌ها)، در معرض بروز انواع بیماری‌های مرتبط نیز قرارگرفته، به ‌نحوی ‌که پس از شیوع یک بیماری پوستی ناشی از تراکم زیاد و نامساعد شدن زیستگاه در بین سال‌های 81 تا 83، جمعیت آن‌ها از حدود 1000 رأس به کمتر از 100 رأس رسید. این پستاندار در معرض نابودی کامل قرار گرفت، اما با تلاش و زحمات مدیریت و کارکنان محیط‌ زیست استان بوشهر، این جمعیت بار دیگر خود را بازسازی کرده و هم‌ اکنون در حدود 800 رأس آهو در جزیره زندگی می‌کنند.

مدیرکل دفتر حیات‌وحش و آبزیان آب‌های داخلی سازمان حفاظت محیط‌زیست ادامه داد: به‌ واسطه کمبود زیستگاه و تلفات ناشی از تصادفات، بیماری و احتمال ریزش شدید مجدد جمعیتی (با توجه به سوابق مذکور)، نیاز به تصمیم‌ گیری سریع و صریح درباره این جمعیت وجود دارد؛ بنابراین طی همکاری و هماهنگی به‌عمل‌آمده بین اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان بوشهر و معاونت محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان مرکزی، طی چند مرحله در فاصله سال‌های 89 الی 94 برای تعدیل جمعیت و انتقال آهوها جزیره به تعداد 162 رأس (60 رأس نر و 102 رأس ماده) اقدام شد. این برنامه‌ریزی تأثیرات مثبتی به‌صورت مقطعی در کنترل جمعیت این گونه در جزیره به همراه داشت، اما متأسفانه مشکلات زیادی که بارزترین آن‌ها به شرایط جزیره‌ای بودن این زیستگاه برمی‌گردد، باعث شده است این مدیریت و تعدیل آهوها آهنگ سریع و مطلوبی نداشته باشد.

خرازیان مقدم در ادامه با اشاره به اینکه موقعیت جغرافیایی جزیره خارک و قوانین و شرایط حاکم بر آن، تعلق خاطر ساکنین جزیره به این گونه پستاندار و معترض بودن عده‌ای از ساکنین نسبت به عملیات انتقال و خروج آهوها از جزیره گفت: مشکلات عدیده مربوط به زنده گیری و انتقال و هزینه‌های ناشی از آن، همگی باعث می‌شود که پروسه انتقال به ‌سختی و به ‌کندی انجام شده و روند عملیات تعدیل مطلوب جمعیت آهوها به نحو قابل قبولی پیش نمی‌رود.

وی ادامه داد: متأسفانه با افزایش جمعیت این گونه در جزیره، آمار تصادفات جاده‌ای آهوها نیز به ‌تناسب جمعیت هرسال افزایش یافته، بطوریکه طی شش سال اخیر حدود چهارصد رأس آهو در اثر تصادفات جاده‌ای در جزیره تلف شده‌اند؛ بنابراین با توجه به مشکلاتی که به آن‌ها اشاره شد و محدودیت منابع آبی و غذایی این گونه پستاندار ارزشمند در جزیره که می‌تواند دوباره منجر به بروز تلفات گسترده در جمعیت آن شود، ضروری است جهت استاندارد کردن جمعیت و رعایت ظرفیت برد مناسب تعداد آهوها در جزیره خارک که حداکثر یک‌سوم جمعیت فعلی است (گرچه تعیین دقیق آن مستلزم انجام مطالعات جامع است) اقدام شود. همچنین باید با اعمال مدیریتی صحیح و اصولی و اجرای مجموعه‌ای از اقدامات، تمهیدات لازم تحت نظارت متخصصین و کارشناسان باتجربه در یک بازه زمانی مناسب، برای گونه مذکور پیش‌بینی و اجرایی شود.

مدیرکل دفتر حیات‌وحش و آبزیان آب‌های داخلی سازمان حفاظت محیط‌زیست گفت: به همین منظور و با توجه به برگزاری جلسات و نشست‌های مشورتی – تخصصی به‌عمل‌آمده در حوزه معاونت محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی و با حضور نمایندگان اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان بوشهر، اساتید و متخصصین دانشگاهی و دفاتر تخصصی ستادی، قرار شد برای سامان‌دهی جمعیت آهوهای جزیره خارک، دو راهکار مدیریتی به شکل موازی و هم‌زمان به مرحله اجرا گذاشته شود: اول انجام مطالعات ژنتیک با استفاده از نشانگر مولکولی DNA میتوکندریایی برای بررسی ساختار ژنتیکی و مقایسه جمعیت آهوهای استان‌های فارس، بوشهر، هرمزگان، کرمان و خوزستان تا مشخص شود که آیا می‌توان رهاسازی تعدادی از جمعیت مازاد آهوهای جزیره خارک در زیستگاه را انجام داد یا خیر که در صورت تائید، نسبت به تعیین مناسب‌ترین زیستگاه جهت رهاسازی جمعیت مازاد اقدام لازم به عمل آید. به همین منظور اعتبارات موردنیاز طی اولین مرحله ابلاغ اعتبارات استانی، از محل طرح‌های تملک دارایی – سرمایه‌ای حوزه معاونت محیط‌زیست طبیعی به اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان بوشهر ابلاغ خواهد شد تا با محوریت آن استان و از طریق عقد قرارداد با مشاور مورد تائید، اقدام لازم در اسرع وقت به عمل آید.