حذف ناظر بهداشتی از چرخه واردات گوشت؛ حمایت از حقوق مصرف کننده یا وارد کننده؟
چرا هر از گاهی حذف ناظر بهداشتی در چرخه واردات گوشت سرتیتر خبرها می شود؟
دکتر حسین یاوری
دامپزشک، متخصص بهداشت و بیماریهای آبزیان
اصطلاح نظارت بر بهداشت عمومی در حوزه ی دامپزشکی امروز آنقدر در میان ما رایج است که ممکن است هرگز با خودمان فکر نکنیم که زمانی چنین مفهومی وجود نداشته است . اما تا همین چند دههی قبل هم (اوایل سال 1370)، هنوز چنین مفهومی در سازمان دامپزشکی و کشور رایج نبود .
وقتی به کسی بگویید بخشی از مدل کسب و کارتان را می بایست بر اساس استانداردهای اداره نظارت بر بهداشت عمومی در دامپزشکی طراحی کنید، احتمالاً چند سوال اصلی در ذهن او و سایر افراد جامعه شکل خواهد گرفت، ازجمله این که: «دامپزشکی در کدام قسمت کسب و کار قرار می گیرد؟ بهداشت عمومی در حوزه ی دامپزشکی، کدام بخش زندگی انسانها را شامل می شود؟ فلسفه ی وجودی ناظر بهداشتی در کسب و کارها، به ویژه امنیت غذایی چیست و خواسته ی کدام بخش از جامعه است؟ کدام کسب و کار یا محصولات مشمول نظارت بهداشتی دامپزشکی قرار می گیرد؟»
البته با توجه به اینکه عمدهی فعالان اقتصادی در چند دهه ی قبل یا تولیدکننده محصول بودند یا واسطه فروش، و از نظر تولیدکننده، به ویژه در کشورهای کمتر توسعه یافته، کسب و کار تنها دو مؤلفه اصلی را در نظر دارد: «هزینهی تولید» و «قیمت فروش» و در نگاه واسطهها و بازرگانان و تجار هم، بیشتر به قیمت تمام شدهی خرید، هزینههای عملیاتی (حمل و انبارداری) و سود فروش توجه میشود .
اما بپذیریم که امروز فضای کسب و کار و الگوهای درآمدزایی و ارزش آفرینی بسیار متنوعتر از گذشتهاند و کسب و کارها سادگی قبل را ندارد. یکی از نخستین کسانی که به پیچیدهتر شدن مفهوم کسب و کار در دنیای جدید توجه کرد، پیتر دراکر بود . کافی است کتاب The Practice of Management او را ورق بزنید تا ببینید سوالهایش تا چه حد به ادبیات امروز ما نزدیک است :
«مشتری شما کیست؟ چه چیزی برای او ارزش دارد؟ وقتی مشتری وارد فروشگاهی می شود و قرار است پروتئین (گوشت قرمز یا گوشت سفید) خریداری کند، به کدام علایم و نشانه های بسته بندی توجه خواهد کرد؟»
آیا سخن گزافی ست اگر بگوییم که همواره یکی از خواسته ها یا پرسش های به حق مصرف کنندگان مواد غذایی به ویژه مواد خام با منشاء دامی از قبیل گوشت سفید یا قرمز، تخم مرغ و... این بوده و هست که دولت برای امنیت غذایی و تضمین کیفیت غذا آیا توجه دقیقی به فرایند تولید دارد؟ و چه راهکار و روشی برای این مهم اتخاذ کرده است؟
البته از این موضوع ممکن است اینگونه برداشت شود که با تصویب قوانین سختگیرانه تر و حتی ناکارامد، روند تجارت را به مشکل وا دارد و گاهی این قوانین ممکن است اینگونه برداشت شود که بار اضافی بر دوش تولید کننده یا تجار به همراه خواهد داشت که در زمینه مواد خام با منشاء دامی به ویژه گوشت قرمز، انگار چند سالی است تنها عامل تحمیل بار اضافی بر واردات را ناظرین بهداشتی در این زنجیره به دوش می کشند! و به زبان ساده تر دیواری کوتاه تر از ناظر بهداشتی دامپزشکی ممکن است در این پازل یافت نشده باشد! چنانچه با یک محاسبه ساده برای شفافیت موضوع می توان اعلام کرد، آیا هزینه نظارت بهداشتی به ازاء هر کیلوگرم گوشت وارداتی بیشتر از 30 الی 60 تومان می باشد؟
حال آنکه طبق برآورد تئوریسین های اقتصاد رفتاری، مراقبت های بهداشتی چه در حوزه ی دامپزشکی و چه در حوزه پزشکی، نه تنها هزینه نیست بلکه سرمایه گذاری مهمی در روند سرعت و بهبود توسعه کشورها است که می تواند در جامعه نقش اساسی ایفا کند.
امروزه در اکثر نظر سنجی های به عمل آمده در سطح جهانی، تقریباً تمام مدیران شرکتها بر این باور هستند که بهبود کیفیت محصولاتشان خواسته تمام مشتریان است و از نگاه مشتری، حتی کیفیت مقدم بر قیمت است. بر اساس بررسی های علمی انجام گرفته در خصوص مشتری مداری، عمده ترین عامل پایداری و ماندگاری صنایع مختلف ازجمله صنایع غذایی، وابسته به اعتمادی است که بر اساس کیفیت مطلوب محصولات آن ها به مشتریان منتقل می شود.
با این اوصاف اگر به سراغ نوشتههای دانشمندان و محققان برویم، می بینیم که یکی از کارآمد ترین روش ها برای تولید محصولی با کیفیت، «تمرکز دقیق بر فرایند تولید» آن محصول است، لذا سازمان دامپزشکی نیز هنوز این روش کاملاً علمی، یعنی کنترل فرایند را در دستور کار خود دارد.
یکی از تاکتیک ها و تکنیک های ارزیابی کیفی سازمان دامپزشکی در خصوص گوشت های وارداتی بر اساس تجربیات و یا امکانات مد نظر سازمان دامپزشکی، همان حضور ناظر بهداشتی در فرایند تولید گوشت وارداتی به کشور است و تا زمانی که روش جایگزین برای این مهم از طریق کارشناسان حوزه دامپزشکی از منظر نظارت حاکمیتی طراحی یا ارایه نشده باشد، باید به این موضوع دقتی بیشتر لحاظ نمود و تحت تاثیر عوامل بیرونی برای لغو آن اقدام نگردد.
چنانچه در خاطر داشته باشیم و به پارادایم های مدیریتی نیم نگاهی داشته باشیم، اینگونه آمده است جوجه در داخل تخم مرغ، زمانی میتواند پارادایم جدید (نگاه به واقعیت دنیای بیرونی) را تجربه کند، که با رشد تدریجی از درون، تخممرغ را شکسته باشد. تخم مرغی که از بیرون بشکند، فقط برای نیمرو کردن مفید خواهد بود! به همین دلیل است که تغییر پارادایم، با توصیه و تجویز شکل نمیگیرد. هر جامعه یا سازمانی همچون دامپزشکی، باید از درون به نقطهای برسد که پوستهی تنگ تفکرات قدیمی خود را بشکند و دنیای جدید را ببیند، نه اینکه تحت تاثیر فشارهای بیرونی قواعد و آیین نامه های حاکمیتی خود را بدون روش جایگزین مناسب و کاربردی نادیده بگیرد.
صد البته در این تغییر راهبردها باید به گونه ای رفتار شود تا آحاد جامعه، چه مصرف کننده و چه تولید کننده یا واردکننده، باید سازمان دامپزشکی کشور را نهادی مستقل بداند که به عنوان نهادی حاکمیتی در پیشگیری و مراقبت چه در حوزه دامپزشکی و چه در حوزه ارتقای بهداشت و سلامت عمومی جامعه بر اساس تحولات جهانی در نحوه اعمال الزامات بهداشتی، بالاخص پذیرش اصل ارتقاء کیفیت، اقداماتی بنیادین را در دستور کار خود قرار دهد.
به عنوان خصوصیت بارز در ایجاد پویایی لازم در سازمان و با بکارگیری مکانیسم اطمینان بخش از سلامت فرآورده وارداتی و البته با رعایت این اصل که "تغییر در شیوه نظارت بهداشتی بر گوشتهای وارداتی، باید با رعایت قانون سازمان دامپزشکی کشور، آیین نامههای اجرایی آن و دیگر مقررات و مصوبات مراجع ذیصلاح باشد"، راهبردهایی در نحوه ارزیابی خطر و اصلاح روش نظارت بهداشتی در گوشتهای وارداتی ارایه شود که تولیدکنده و مصرف کننده هر دو منافع و حقوق قانونی خود را حفظ شده و تثبیت شده بدانند.
و در نهایت این که، همگان آن چنان نگاهی مدبرانه به فرایند نظارت داشته باشیم که نه تنها مصرف کننده، بلکه تولید کننده و واردکننده پیگیر و متقاضی نظارت دقیق بر فرایند تولید باشد، نه اینکه پیگیر حذف نظارت یا مراعات در نظارت را خواستار باشد.