سیر تکوین دامپزشکی از قرن نوزدهم و تحلیل «دکتر ناصر علیدادی» دانشیار دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران بر آن

به‌عنوان یک نکته قابل تأمل تاریخی از نظر تبارشناسی دامپزشکی بسیار جالب توجه است که در سال 1302 تنها تشکیلات دولتی بهداشت و درمان در ایران فقط مؤسسه پاستور بود. که در آن زمان پزشکی و دامپزشکی را به طور مشترک اداره می‌کرد؛ به طوری که مؤسسه پاستور طاعون گاوی بزرگ سال 1302 را تشخیص داد.

همین موضوع باعث شد که هسته بنیان اولیه مشترک سازمان دامپزشکی و مؤسسه رازی تحت عنوان "اداره دفع آفات حیوانی و سرم‌سازی" زیر نظر مؤسسه پاستور بدون هیچ‌گونه ارتباط و مستقل از اداره فلاحت و کشاورزی توسط مجلس شورای ملی در تاریخ 1303 تشکیل شود و متأسفانه در سال 1318 طی بخشنامه‌ای دو اداره دامپزشکی و فلاحت در وزارت خانه‌ای جدید تحت عنوان وزارت کشاورزی با وجود مخالفت‌های شدید و گسترده از جمله شادروان سرهنگ دکتر عبدالله حامدی بنیانگذار و نخستین رئیس دامپزشکی نوین ایران با هم ادغام شدند.

بنابراین اینکه گفته می‌شود دامپزشکی از اول با کشاورزی بوده است یک فریب و دروغ بزرگ تاریخی و یا دست کم ناشی از کم اطلاعی است و اتفاقاً دامپزشکی و پزشکی سال‌ها با هم کار می‌کردند و ایران عزیز از پیشگامان بهداشت Herd Health در جهان است.

در ضمن شادروان دکتر عبدالله حامدی در فاصله‌ی سال‌های 1316 تا 1322 ریاست تنها دانشکده دامپزشکی ایران در آن زمان و تا چند دهه بعد یعنی دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران را نیز برعهده داشت و می‌توان گفت به نوعی آموزش، بهداشت و درمان دامپزشکی در آن سالیان از ارتباط و هماهنگی بسیار زیادی با همدیگر برخوردار بودند.

نکته جالب توجه این است که مؤسسه سرم‌سازی و سازمان دامپزشکی وقت در آن زمان در یک مجموعه زیر نظر مؤسسه پاستور و کاملا مستقل از وزارت کشاورزی قرار داشتند و سپس متأسفانه به اجبار در سال 1318 علی رغم مخالفت شدید دامپزشکان به وزارت کشاورزی منتقل شدند و ریشه تاریخی انحطاط و مشکلات فعلی سازمان دامپزشکی و مؤسسه رازی به آن مقطع حساس بر می‌گردد.

سیر شکل‌گیری سازمان دامپزشکی ایران از ابتدا تاکنون به روایت ویکی پدیا و ریشه تاریخی نارضایتی بنیانگذار دامپزشکی نوین ایران شادروان سرهنگ دکتر عبدالله حامدی از ادغام سازمان دامپزشکی و مؤسسه رازی در وزارت کشاورزی:

بنیان‌گذاری  ۱۳۰۴

گونه سازمان: دولتی

رئیس: دکتر علیرضا رفیعی پور

وب‌گاه: ivo.ir

نام پیشین: مؤسسه دفع آفات حیوانی

سازمان دامپزشکی کشور (به انگلیسی: Iran veterinary organization ) سازمانی که وظیفه اصلی آن حفاظت از سلامت حیوانات به‌ویژه حیوانات اهلی است. امروز سازمان دامپزشکی در لیست سازمان‌های وابستهٔ وزارت جهاد کشاورزی ایران قرار دارد.

تاریخچهٔ به وجود آمدن این سازمان در ایران به اولین سال‌های قرن چهاردهم بازمی‌گردد، زمانی که منطقه شاهد جنگ جهانی بود. دامپزشکی با فشار متفقین و طاعون گاوی وارد ایران شد.

طاعون گاوی، همان بیماری بود که باعث شد تا تشکیلات نوین دامپزشکی در سراسر جهان شکل بگیرد. در سال ۱۱۹۴ هجری شمسی معادل ۱۸۱۵ میلادی، فرانسه برای مقابله با این بیماری تشکیلات دامپزشکی را به راه انداخت. این بیماری کمتر از ۱۰ سال سوئد را هم مجبور به تأسیس همچنین سازمانی کرد. انگلستان در سال ۱۸۷۸ این تشکیلات را آماده بهره‌برداری کرد. در سال ۱۸۹۶ کشور ژاپن هم تسلیم این بیماری گاوی شد و اداره دامپزشکی به راه انداخت.

ایران کمی عقب‌تر از بقیه بود، اما جدا از آنها نبود. در سال ۱۳۰۳ و با بیش از یک قرن فاصله از فرانسه، تشکیلات آموزشی و اجرائی دامپزشکی نوین، در ایران هم برپا شد. برای این تشکیلات این ایران نبود که پیش قدم شود بلکه جنگ جهانی اول که در اواخر قرن به پا شده بود باعث اصلی این امر بود.

کمی بعد از شروع جنگ، طاعون گاوی وارد کشور شد. نواحی شمالی و مرکزی ایران در این زمینه به شدت آسیب دیدند. در سال‌های ۱۳۰۲ و ۱۳۰۳ یک بیماری مسری بین گاوها به شدت شایع شد. اردبیل، همدان و تهران درگیر این بیماری شدند و انستیتو پاستور، تنها تشکیلات منسجم پزشکی و دامپزشکی آن روزهای ایران بیماری را «طاعون گاوی» تشخیص داد.

اداره فلاحت، زیرمجموعه وزارت فوائد عامه و زیر نظر معاون وزارتخانه، آقای مصطفی قلیخان بیات تمرکز خود را به روی «طاعون گاوی» گذاشت. با فشار کمیته بهداشت مجمع دولت‌های متفقین، ایران مجبور به ساخت اداره دامپزشکی شد. اداره دفع آفات حیوانی در دی ماه سال ۱۳۰۳ بعد از فشار متفقین و از آن بدتر فشار طاعون گاوی توسط مجلس شورای ملی تصویب شد.

طاعون گاوی در آفریقا، ۱۸۹۶

مجلس شورای ملی به دولت اجازه می‌دهد که شعبه مخصوص به نام دفع آفات حیوانی و سرم‌سازی تحت نظارت مؤسسه پاستور تأسیس نماید.

قرارشد این شعبه با ۲۲ پرسنل شامل ۱۴ کارمند اهل فن و ۸ نفر خدمه (قسمت‌های مختلف) آغاز به کار کند. پیش از عید آن سال مجلس، ۳۰٫۰۰۰ تومان برای تأسیس این اداره در نظر گرفت و بعد از نوروز این مبلغ را پرداخت کرد اما بی کفایتی مسئولین (!!) باعث شد تا بعد از مدتی ۲۰٫۰۰۰ تومان دیگر مجلس برای انجام پروژه پرداخت کند.

دکتر عبدالله حامدی، ۱۵٫۰۰۰ تومان هزینه خرید ساختمان کرد و ۱۳٫۰۰۰ تومان هم بابت تجهیزات آزمایشگاهی و وسائل لازم آن خرج کرد. ۷٫۰۰۰ تومان هم برای خرید سرم از هندوستان پرداخت.

با توجه به هزینه‌های سنگین واکسن و سرم و… در سال ۱۳۰۴ مجلس راضی شد تا مردم، خود هزینه‌های درمان دام‌های خود را پرداخت کنند. در سال ۱۳۰۵ مجلس بودجه این اداره را به ۸۰٫۰۰۰ تومان افزایش داد.

وظایف مؤسسه دفع آفات حیوانی

الف) جلوگیری از امراض حیوانات

ب) تهیه واکسن و سرم

ج) مطالعه بر روی امراض نباتی، حشرات و بیماری‌ها حیوانات

د) سعی در تولید بیشتر حیوانات مفید و اهلی

ه) بالابردن تعداد شعبات این اداره در سراسر ایران

دو سال توقف فعالیت و شروعی دوباره

دکتر حامدی در سال پایه‌گذاری این اداره فعال بود ولی سال بعد جای خود را به دکتر مرتضی گلسرخی داد و او تا سال ۱۳۰۷ در این مقام فعالیت کرد. در آن سال سرلشکر شیبانی وزیر شد و امور «وزارت فوائد عامه ایران» را به عهده گرفت و از اولین فعالیت‌هایش بستن اداره دامپزشکی و همه شعباتش بود !!! هرچند هیچوقت بطور رسمی در مورد این تصمیم حرفی زده نشد اما به نظر می‌رسد، فروکش کردن طاعون گاوی باعث این تصمیم بود.

دو سال بعد، دکتر لوئی دلپی فرانسوی به تهران آمد و قرار شد تا دوباره اداره را راه اندازی کند. سال ۱۳۱۱ بعد از بازسازی امارت حصارک و آماده‌سازی آزمایشگاه، اداره دوباره شروع به فعالیت کرد. در ۲۵ شهریور ۱۳۱۴ قانون " تفتیش صحی حیوانات " با ۹ماده به تصویب شورا ملی رسید.

مجلس شورای ملی - بهارستان دهه ۴۰

ماده اول: صاحب حیوانات با دیدن اولین علائم بیماری دامی، حیوان خود را باید تسلیم تفتیش صحی کند.

ماده دوم: همه کارکنان دولت موظفند در صورت اطلاع پیدا کردن از حیوانی بیمار، آن را به تفتیش صحی تحویل دهند.

ماده سوم: هر حیوانی که مشکوک به بیماری باشد باید جداگانه نگهداری شود. ممنوعیت فروش، استعمال و استفاده از اعضای آن حیوان نیز وجود داشت.

ماده چهارم: در هنگام بروز بیماری تفتیش صحی مختار است به ضدعفونی کردن طویله، جداسازی حیوانات، کشتن و دفع حیوانات بیمار …

ماده پنجم: اداره هزینه‌های عضدعفونی کردن را به عهده می‌گیرد.

ماده ششم: چک کردن حیوانات در دوره‌های سه‌ماهه

ماده هفتم: گوشت‌های سالم را در مسلخ مهر می‌زدند و غیر سالم‌ها را به صورتی که نشود آنها را استفاده کرد معدوم می‌کردند.

ماده هشتم: جریمه متخلفان و زندانی کردن آنها بین یک تا هشت روز یا دریافت جزای نقدی از آنها.

ماده نه: تاریخ اجرای این قوانین در هر ایالت نیز مشخص شد

خط زمانی دامپزشکی ایران

سال ۱۳۱۴ دکتر حامدی مجدداً به ریاست دامپزشکی کشور منصوب شد.

سال ۱۳۱۶ با حفظ سمت به ریاست دانشکده دامپزشکی رسید. در همین سال فرهنگستان دو کلمه جدید وارد ادبیات ایران کرد. «دامپزشکی» را به جای بیطاری و «دانشکده» را به جای مدرسه عالی معرفی کرد.

سال ۱۳۱۸ در آخرین روزهای این سال بخشنامه‌ای وزارتی آمد که هدف از آن یکی کردن اداره کشاورزی و دامپزشکی بود. این بخشنامه همه فعالان این عرصه را بهم ریخت و در نهایت با مخالفت دامپزشکی کل روبرو شد اما به جایی نرسید.

سال ۱۳۱۹ دکتر حامدی مدیرکل شد، مدیریت او شامل ادارات کشاورزی و دامپزشکی بود. دکترحامدی سعی کرد بخشنامه سال ۱۳۱۸ را زیرپا بگذارد و شرایط را به پیش از آن بازگرداند اما موفق نشد. بیماری «مشمشه» در این سال شیوع پیدا کرد و قوانین خاصی در مورد آن وضع شد.

سال ۱۳۲۰ دکتر رضا رستگار در سال ۱۳۲۰ ریاست دامپزشکی را به عهده گرفت و دکتر حامدی به عنوان رئیس دانشکده به کار خود ادامه داد.

سال ۱۳۲۲ با مرگ دکتر حامدی، دکتر رضا رستگار جایگاه او در دانشکده را نیز پر کرد. در همین سال دانشکده دامپزشکی و ادامه دامپزشکی از هم جدا شدند. یک سال بعد دانشکده دامپزشکی به دانشگاه تهران ملحق شد.

سال ۱۳۲۵ بنگاه امور دام تأسیس شد که شامل دو اداره کل بود: اداره دامپروری و اداره دامپزشکی …

سال ۱۳۳۹ با بخشنامه‌ای وزارتی، همه ادارات دامپزشکی استان‌ها زیر نظر مستقیم مدیرکل دامپزشکی رفتند.

سال ۱۳۴۸ بار دیگر طاعون گاوی شایع شد، تلفات سنگین این شیوع و در نهایت مهار آن توسط دامپزشکی باعث شد تا حکومت وقت بیش از پیش برای این مجموعه ارزش قائل شود.

سال ۱۳۵۰ تصویب قانون «سازمان دامپزشکی» توسط مجلس ملی.

سال ۱۳۵۱ تصویب آئین‌نامه اجرایی ماده ۱۹ (اخذ پروانه تأسیس دامداری) و آئین‌نامه اجرایی ماده ۱۸ (بازرسی و معاینه بهداشتی گوشت) توسط هیئت دولت …

سال ۱۳۵۴ به تصویب رسیدن تشکیلات سازمانی.

سال ۱۳۶۱ تشکیل مراکز خدمات روستایی و کاهش ارتباط بین سازمان مرکزی و ادارات.

سال ۱۳۶۳ حذف کدهای بودجه‌ای.

سال ۱۳۶۴ تصویب آئین‌نامه اجرایی ماده ۱۴

سال ۱۳۶۷ تشکیل شبکه‌های دامپزشکی.

سال ۱۳۶۸ تصویب قانون تصویب قوانین بین وزرای کشاورزی و جهادسازندگی.

سال ۱۳۷۲ مستقل شدن «سازمان دامپزشکی کشور»

سال ۱۳۷۳ تصویب آئین‌نامه کنترل بهداشتی.

سال ۱۳۷۴ تصویب وصول برخی درآمدهای دولتی توسط مجلس شورای اسلامی.

سال ۱۳۷۵ تشکیل شورای هماهنگی مبارزه با بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و دام توسط دولت.

سال ۱۳۷۹ ادغام جهادسازندگی و وزارت جهاد کشاورزی ایران و قرار گرفتن سازمان دامپزشکی کشور زیرنظر وزرات جهاد و کشاورزی.

رؤسای سازمان دامپزشکی از ابتدا تاکنون و سمت آنها:

۱-  دکتر عبدالله حامدی. ۱۳۰۴–۱۳۰۵ به مدت یک سال، کفیل مؤسسه دفع آفات حیوانی.

۲-  دکتر مرتضی گلسرخی.  ۱۳۰۵–۱۳۰۷  قریب به دو سال، کفیل مؤسسه دفع آفات حیوانی.

۳-  دکتر لویی دلپی.  ۱۳۰۹–۱۳۱۴  نزدیک به پنج سال، رئیس مؤسسه دفع آفات حیوانی.

۴-  دکتر عبدالله حامدی.  ۱۳۱۴–۱۳۲۰  نزدیک به شش سال، رئیس اداره کل دامپزشکی.

۵-  دکتر رضا رستگار.  ۱۳۲۵–۱۳۲۲  نزدیک به پنج سال،  رئیس اداره کل دامپزشکی تحت نظارت عالیه دکتر حامدی و مدیرکل کل دامپزشکی.

۶-  دکتر محمد درویش.  ۱۳۲۶–۱۳۲۸  نزدیک به ۲ سال، رئیس اداره کل امور دام.

۷-  دکتر اسماعیل اردلان.  ۱۳۲۸–۱۳۳۶  نزدیک به هفت سال. مدیر کل دامپزشکی.

۸ - سرلشکر دکتر عباس ایزدپناه.  ۱۳۳۶–۱۳۳۷  نزدیک به یک سال، مدیر کل دامپزشکی.

۹-  دکتر مرتضی قلی ارشدی.  ۱۳۳۸–۱۳۳۹  نزدیک به یک سال، مدیر کل دامپزشکی.

۱۰-  دکتر مرتضی کاوه.  ۱۳۳۹–۱۳۴۳  نزدیک به چهار سال، مدیر کل دامپزشکی.

۱۱-  دکتر مرتضی قلی ارشدی.  ۱۳۴۳–۱۳۵۶  نزدیک به سیزده سال، مدیر کل دامپزشکی/ رئیس سازمان دامپزشکی کشور از سال ۱۳۵۰.

۱۲-  دکتر منوچهر بهار صفت. ۱۳۵۶–۱۳۵۸ نزدیک به دو سال، رئیس سازمان دامپزشکی کشور.

۱۳-  دکتر بهمن میرفندرسکی. اوایل سال ۱۳۵۸ مدتی کوتاه، رئیس سازمان دامپزشکی کشور.

۱۴-  دکتر رضا اسعدی. تیر ماه ۱۳۵۸ تا مهر ماه ۱۳۵۹ بیش از یک سال، رئیس سازمان دامپزشکی کشور.

۱۵-  دکتر محمد روستایی.  مهر ماه ۱۳۵۹ تا پایان ۱۳۶۰ نزدیک به یک و نیم سال،  رئیس سازمان دامپزشکی کشور.

۱۶-  دکتر رادی میبدی.  سال ۱۳۶۱  مدتی کوتاه، سرپرست سازمان دامپزشکی کشور.

۱۷-  دکتر علی اکبر محمدی.  ۱۳۶۱–۱۳۶۳  نزدیک به دو سال، رئیس سازمان دامپزشکی کشور.

۱۸-  دکتر محمدحسن روستایی.  ۱۳۶۳–۱۳۶۴  نزدیک به یک سال، رئیس سازمان دامپزشکی کشور.

۱۹-  مهندس شجاع.  ۱۳۶۴  مدتی کوتاه  سرپرست سازمان دامپزشکی کشور.

۲۰-  دکتر معصومه محمدی.  ۱۳۶۴  مدتی کوتاه،  سرپرست سازمان دامپزشکی کشور.

۲۱-  دکتر علی اکبر طاهر  آذر ماه ۱۳۶۴  سه ماه،  رئیس سازمان دامپزشکی کشور.

۲۲-  دکتر احمد اقتصاد.  بهمن ماه ۱۳۶۴ تا آبان ماه ۱۳۶۷  بیش از دو و نیم سال،  رئیس سازمان دامپزشکی کشور.

۲۳-  دکتر علیرضا صفاریان پور.  مهر ماه ۱۳۶۷ تا اسفند ماه ۱۳۷۰  بیش از سه سال، رئیس سازمان دامپزشکی کشور.

۲۴-  دکتر محمدمهدی شفیعی پور.  اسفند ماه ۱۳۷۰ تا شهریور ماه ۱۳۷۲  نزدیک به یک و نیم سال، رئیس سازمان دامپزشکی کشور.

۲۵-  دکتر عباسعلی مطلبی.  شهریور ماه ۱۳۷۲ تا آبان ماه ۱۳۸۰  نزدیک هشت سال، رئیس سازمان دامپزشکی کشور.

۲۶-  دکتر منصور سیاری.  آبان ماه ۱۳۸۰ تا بهمن ماه ۱۳۸۴  بیش از چهار سال، رئیس سازمان دامپزشکی کشور.

۲۷-  دکتر حسین حسنی.  آبان ماه ۱۳۸۴ تا بهمن ماه ۱۳۸۵  نزدیک به یک سال، رئیس سازمان دامپزشکی کشور.

۲۸-  دکتر مجتبی نوروزی.  بهمن ماه ۱۳۸۵ تا فروردین ماه ۱۳۸۹  بیش از سه سال، رئیس سازمان دامپزشکی کشور.

۲۹-  دکتر سید محسن دستور.  اردیبهشت ماه ۱۳۸۹ تا بهمن ماه ۱۳۹۲  نزدیک به چهار سال، رئیس سازمان دامپزشکی کشور.

۳۰-  دکتر مهدی خلج.  بهمن ماه ۱۳۹۲ تا مهر ماه ۱۳۹۶  سه سال و هشت ماه، رئیس سازمان دامپزشکی کشور.

۳۱-  دکتر علیرضا رفیعی پور.  مهر ماه ۱۳۹۶  ادامه دارد … رئیس سازمان دامپزشکی کشور.