مصداقی بر خیال‌‌بافی مرغ هورمونی در سایت خبری وزارت بهداشت - دکتر حسین یاوری

مصداقی بر خیال بافی مرغ هورمونی در سایت خبری وزارت بهداشت

دکتر حسین یاوری

دامپزشک، متخصص بهداشت و بیماری های آبزیان

«مرغ هورمونی» باز چه صیغه ای است! در بین عوام کم بود که خواص هم در بیانش اکراه ندارند، بی آنکه بدانند این خیالبافی ها ضربه ای است بر پیکر رنجور اقتصاد کشور بویژه صنعت مرغداری!

در مقطعی از تاریخ معاصر به نوعی در داخل و خارج این پرنده زبان بسته جلوه گری می کند. انگار صحنه گردان شده است. وابسته به صنعتی شده است که بعد از نفت دومین صنعت کشور است. البته به برکت اینکه قرار است بر  سر سفره باشد هیچ یک از عوامل تولید در این چرخه ممکن است مزایایی همچون نفت را حس نکنند.

 صنعتی بودنش از آن جهت است که بر طبق نظریه بنیامین فرانکلین، حداقل یکی از ویژگی های مهم صنعتی بودن، یعنی تکثیر پذیری آن را دارا است. از مزایای تکثیر پذیری، همان در دسترس بودن محصول برای عموم است؛ به دگر سخن، یعنی در سبد خانوار قرار گرفته است. اما شاید لازم باشد سایر شاخصه های پایداری این صنعت نیز در فرصتی دیگر مورد بررسی قرار گیرد، چون که در این نوشتار نه مجال آن است و نه در تخصص نگارنده می باشد، پس به گفتگو آن شاخصه ها در این نوشته اشارتی نخواهد شد.

البته بگوییم که همین بودنش در سبد خانوار است که هر غرض ورزی یا نا آشنا به این صنعت پیچیده، گاه بی گاه صدایش با صدای این پرنده همساز می شود تا در هر دوره ای سبب شود سری به دنیای سیاست بزند و نغمه ای سر دهد.

برخلاف همه سازها و نغمه های گذشته بر پیکر این صنعت، انگار این بار نگارنده مسرور است که در سایت تخصصی بهداشتی کشور یعنی وزارت بهداشت و درمان دایره گفتگویش باز شده است، چرا که این کمینه امیدوار است با این نوشته بتواند با زبان علمی البته کمی عامیانه ثابت کند بیان مرغ هورمونی واقعا خیال باطلی است تا برای همیشه این موضوع به فراموشی سپرده شود.

از آنجایی که  نویسنده دامپزشک است و قصد ندارد مانند نقد قبلی اش در دفاع از حرفه اش دست به قلم شود، چرا که قبلا به صورت مبسوط در چندین نوشته مطالبی بر اهمیت  و جایگاه دامپزشکی آورده است و فی المثال گفته است جایگاه بین المللی دامپزشکی (OIE ) قبل از سازمان بهداشت جهانی(WHO) برای جهانیان به ثبت رسیده است.

با این حال، نگارنده بر این باور است اگر بهداشت و پیشگیری بر مدار توسعه پایدار باشد و پیشگیری مقدم بر درمان باشد، برخلاف برخی از هم صنفی های عزیز که ندای پیوستن به این وزارتخانه را دارند، این وزارت بهداشت و درمان است که باید بدنبال استقلال دامپزشکی باشد و درخواست تفاهم نامه مبتنی بر پیشگیری برای کنترل بیش از 75 درصد بیماری مشترک انسان و دام را داشته باشد.

در لایحه بودجه اش، وزارت بهداشت است که باید سهمی را مختص دامپزشکی برای اجرای تفاهم نامه های فی مابین خود و دامپزشکی تصویب کند و بر این توجیه باشد که کنترل بیماریهای مشترک در خط اول مبارزه، با  دامپزشکی است. نه اینکه قصه همانطور که بر شما پوشیده نیست برعکس باشد!!

اما همین که دامپزشکی بر مدار دفاع از صنعت مرغداری است و یا لیبلینگ و بسته بندی بهداشتی نه تنها در مرغ، بلکه در کلیه فراورده های خام دامی از اهداف عالیه سازمانی اش است، کمترین مصداق بر نقش و وظیفه شناسی بی بدیلش در اقتصاد، بهداشت و رفاه عمومی جامعه را نشان می دهد.

همین که جامعه دامپزشکی حساس به همین واژه مرغ هورمونی است، نشان از مسئولیت پذیری این قشر بی ادعا برای صیانت از این صنعت است.

با همه این اوصاف، بهتر است از موضوع اصلی مطلب فاصله نگیرم و امیدوارم با همین بضاعت اندک، مطلبی علمی در پاسخ به این سوال که آیا در صنعت طیور از هورمون استفاده می شود و یا اینکه اگر استفاده نمی شود، علت رشد سریع مرغ ها در این صنعت چیست، برای اثبات ارایه دهیم.

پزشک محترم که خبر درج شده منتسب به شما است؛ در ابتدا بگویم، چون ماهیت دامپزشکی پیچیده است و مطالعات در این زمینه تا حدی دشوار است، برای آنکه درکش ساده تر باشد، مجبور شدم میحث را با مصادیق  فیزیولوژی انسانی برای روشن تر شدن موضوع وصف کنم و سپس تحلیل و تفسیر آنرا برای نتیجه گیری به شما و خوانندگان از منظر داوری بگذارم.

به سه دلیل عمده، بر رد وجود مرغ هورمونی که در مقالات علمی و بین المللی آمده است، در این نوشتار به زبان ساده اشاره خواهم کرد:

اولین دلیل بر مبنای ساختار و ماهیتی است که هورمون ها دارند؛ دوم آنکه سرعت رشد می تواند مبتنی بر ژنتیک باشد؛ سوم حتی همان مقدار طبیعی هورمون ها هم با پختن بی اثر می شوند.

جناب دکتر براتی زاده، هورمون هایی همچون استروژن، پروژسترون و تستسترون به صورت طبیعی در حیوانات همانند انسان جهت انجام فرایند های ضروری در فیزیولوژی بدن از قبیل رشد و تولید مثل وجود دارند، پس این روند طبیعی است. از این جهت این بدیهی را نوشتم که چون ممکن است فیزیولوژی دام را مطالعه نکرده باشید ولی این دامپزشکان نبرده سهم از بودجه سلامت، علاوه بر فیزیولوژی دام، فیزیولوژی انسان را نیز خوانده اند تا بتوانند در گفتن کلمات دام سالم، غذای سالم، انسان سالم فراتر از شعار وارد عرصه بهداشت عمومی شوند.

جناب دکتر، همانطور که مستحضرید هورمون ها به جهت ساختار ساختمانی دو دسته هستند؛ یا استروییدی هستند یا پروتئینی.

 هورمون های استروئیدی وقتی از راه خوراکی مصرف شوند، فعال شده و برای موثر بودن از دستگاه گوارش جذب بدن می شوند که نمونه آن قرص های ضدبارداری است و دسته دوم ماهیت پروتئینی دارند که اتفاقا هورمون های رشد در همین دسته قرار گرفتند. حال این نکته قابل ذکر است که خوشبختانه راه خوراکی با توجه به پروتئینی بودن آن، راه غیر موثری است، چرا که در دستگاه گوارش طیور تجزیه و بی اثر می شود لذا امکان استفاده آن از این روش بی فایده است.

پس برای موثر بودن هورمون های رشد باید روش تزریقی بکار رود. همانطور که می دانید، هورمون انسولین چون ماهیت پروتئینی دارد روش تزریقی برای آن توصیه می شود که بیماران قندی به این واقعیت کاملا آگاه هستند و شاید شهرت سرنگ انسولینی به همین دلیل است.

با این اوصاف، اگر قصد استفاده هورمون رشد در طیور باشد، روزانه چندین تزریق لازم است انجام گیرد. حال تصور کنید یک گله 50 هزاری قطعه ی طیور چه نیرو و مدیریتی لازم دارد تا دائما زیر بار تزریق باشد که این روش نه تنها قابل اجرا نیست، بلکه به لحاظ اقتصادی در صورت اجرایی شدن نیز به صرفه نخواهد بود که حتی در صورت تصمیم به انجام آن، مصداق همان ضرب المثل آب در هاون کوبیدن است.

باز ممکن است این سوال پیش بیاید علت رشد سریع طیور گوشتی چه می باشد؟ جناب دکتر، همانطور که در انسانها سه تیپ مختلف بدنی یعنی اکتومورف (لاغر اندام)، مزومورف (عضلانی اندام) و اندومورف (چاق اندام) داریم که مربوط به ژنتیک است، در حیوانات هم مسئله ژنتیک و اصلاح نژاد وجود دارد. هم ما و شما در زیست شناسی دبیرستان قوانین مندل را خواندیم که نقش اصلاح نژاد و بهگزینی در دنیا از قرن ها پیش مطرح بوده است و حال قبول کنیم با پیشرفت علم ژنتیک، نژاد هایی با رشد سریعتر در دسترس است، پس یکی از علل رشد سریع همین نژاد  است.

البته  همانطور که مستحضرید شرایط زندگی حتی خواب بر رشد انسان ها موثر است که شرایط پرورش و نگهداری حیوانات برای رشد بیشتر نیز از این قاعده مستثنی نمی باشد، آنچنان که شرایط نگهداری و تغذیه به گونه ای اصلاح یا پیشرفته شده است که از عوامل تاثیر گذار و مهم در دوره های پرورش لحاظ می شود تا همگام با اصلاح نژاد در مسیر سرعت رشد یاریگر هم شود.

با این وجود از آنجایی که یکی از اهداف و رسالت های مهم دامپزشکی، چه در بخش خصوصی و چه دولتی، امنیت غذایی و رساندن غذای سالم به دست شهروندان است، بهتر بود اینگونه جملات آخر خود را اصلاح می کردید چون به صورت طبیعی در هر دامی هورمون ها وجود دارد و احتمال تجمع هورمون های طبیعی در برخی از اعضا حیوان از قبیل چربی بیشتر است، بهتر است این اجزا از جمله چربی های طیور مصرف نشود که صد البته همین هورمون های طبیعی نیز ممکن است با پختن بی اثر شود.

و از جمله آخر می توانستید این نتیجه گیری کنید که اگر هدف دامپزشکی مرغ زیر دو کیلوگرم بوده است نه اینکه آن مرغ مریض است، بلکه در جهت کیفی سازی گوشت طیور با همان خط مشی بهداشت محور بوده است تا هم چربی اضافی در بدن مرغ جمع نشود و هم با این روش، محل احتمالی ذخیره طبیعی هورمون ها کاهش یابد و بار هزینه اضافی برای خانوار با خرید چربی به جای پروتیئن مهیا نشود.

به این هنگام نگارنده بدنبال مصادیقی بر خیال‌بافی های رایج در سطح جامعه نمی بود و برای روش صحیح داوری در درستی یا نادرستی سخن، به ابیات مولانا متوسل نمی شد:

کرد مردی از سخن دانی سؤال

حق و باطل چیست ای نیکومقال

گوش را بگرفت و گفت این باطل است

چشم حق است و یقینش حاصل است