از مدیریت منافع تا مدیریت منابع؛ دامپزشکی چگونه ضرورت وجودی خود را به جهان اثبات کرد؟ - دکتر حسین یاوری

نگاهی به مفهوم نوین دامپزشکی در جهان معاصر

از مدیریت منافع تا مدیریت منابع؛ دامپزشکی چگونه ضرورت وجودی خود را به جهان اثبات کرد؟

دکتر حسین یاوری

دامپزشک، متخصص بهداشت و بیماری­های آبزیان

حکایت مدیریت بهینه منابع در کشور ما قصه پر غصه ای است که کاستی های آن و تبعاتش همه روزه به انحای مختلف شنیده می شود. هر یک از ما بارها شنیده ایم ایران به لحاظ منابع زیرزمینی و آب و خاک، نیروی انسانی تحصیل کرده و... کشوری غنی است اما چه می شود که با این همه منابع ارزشمند، باز دغدغه ارزش آفرینی، اشتغال، واردات گسترده، رکود تولید و... داریم؟ غصه این داستان هم دقیقاً همین جاست. اخیراً اعلام آمار 36000 نفری اعضای سازمان نظام دامپزشکی و وجود 5200 کلینیک، 1700 داروخانه، 300 آزمایشگاه و افزون بر 900 مرکز واکسیناسیون و خیل دانشجویانی که به این خانواده هر ساله افزوده می شود، تلنگری دیگر بود تا نگارنده بر صفحه سایت حکیم مهر اینگونه بیاورد که: اگر به درستی بستر و مفهوم نوین دامپزشکی شناخته نشود و تفکر سیستمی و استراتژیک مد نظر تصمیم گیران واقع نگردد، به نظر می رسد کما فی السابق شاید نتوان بستری مناسب برای این سرمایه ملی و  عظیم فراهم نمود. در حالی که به تصریح خبرگان فن، ترجیح مدیریت منابع بر مدیریت منافع، بهره وری و ثمربخشی دوچندان را عاید ما خواهد کرد.

البته واضح است که تفکر سیستمی و استراتژیک نیازمند نگاه و ابزار های خاص خودش است. معمولاً مرسوم است سیاست گذاران و خط مشی دهندگان با نگرش سیستمی در راستای محقق شدن اهداف و برنامه های مد نظر به دو مقوله اساسی توجه دارند: اول افق زمانی، دوم محدوده اثر. مادامی که در تعریف یا حل یک مسئله از محدوده‌ اثر و افق زمانی تعریف مسئله و تحلیل راهکار صحبت نکنیم و از کارآمدترین ابزار حال حاضر مدیریتی یعنی توافقنامه ها استفاده نکنیم، عملاً نگرش سیستمی نخواهیم داشت و گفت و گوها به صحبت‌های عمومی و جدل‌های بی‌خاصیتی منجر خواهد شد که در خوشبینانه ترین مدل نیز این بحث ها و جلسات یک پله معمولا جلوتر می رود و تفاهم‌نامه ای بین طرفین رد و بدل می شود که صرفاً یک پله از گفت و گوی شفاهی جلوتر است؛ آن پله هم این است که این گفت و گو مکتوب می‌شود که نتیجه اش باز هم پیشی گرفتن مدیریت منافع بر مدیریت منابع خواهد بود.

به نظر، آشنایی و دانش کافی برای استفاده از ابزار موافقت نامه چه در بخش خصوصی و چه دولتی کشورمان از جمله دامپزشکی برای تعامل و مدیریت مطلوب منابع وجود ندارد تا بتوان از این موهبت ارزشمند بالاخص منابع انسانی تحصلیکرده از جمله در حوزه دامپزشکی که قبلا اشاره شد، بستری مناسب هم در مسیر کوچک سازی دولت و هم در راستای ارتقای بهره وری فراهم ساخت.

اما نگرانی اصلی اعضای جامعه دامپزشکی از چیست که اظهار نظرات متفاوتی در خصوص جایگاه دامپزشکی، تفکیک یا الحاق وزارتخانه ای چه در بخش آموزش و چه در دستگاه اجرا، واکنش به نگاه دستوری مقامات بالادستی و.. .رو به افزون شده است؟ آیا می توان آنرا نشأت گرفته از نادیده گرفتن آن دو مقوله و مفهوم نوین دامپزشکی دانست؟ در حالی که سازمانهای با منابع و اهداف مشترک چاره این مسائل را نه موازی کاری نامیدن، بلکه توافق‌نامه‌های رسمی می دانند تا بشود ضمن ایجاد سیستم و بستری مناسب، در مراجع حقوقی نیز مورد استناد قرار گیرد.

بسیاری از صاحب­نظران بر این باورند یکی از روش‌های رایج برای درک بهتر تعریف یک مفهوم، این است که ببینیم چه چیزهایی خارج از دایره آن مفهوم قرار می گیرند. در همین راستا است که وقتی یک دوره‌ آموزشی طراحی می‌شود یا ساختار یک کتاب علمی و آموزشی تنظیم می‌شود، بخشی هم به تاریخچه آن موضوع اختصاص داده می‌شود، تا مفهوم پردازی بهتر مورد ارزیابی واقع گردد.

با این اوصاف و مقدمه بود که نگارنده بر آن شد در راستای نشان دادن محدوده اثر یا همان دامنه پوشش و مفهوم نوین دامپزشکی، به ویژه جایگاه مهمش در سطح بین المللی، به واکاوی تاریخچه سازمان بهداشت جهانی دام بپردازد؛ یعنی سازمانی که به میمنت حفظ تاریخچه اش، مقرر شده اختصار OIE از مکاتباتش حذف نشود. چشم انداز سال ۲۰۲۰ این سازمان تاثیرگذار دنبال نمودن 6 برنامه استراتژیکی با موضوع "حفظ آینده بشر در گرو حفظ حیوانات" است که ارمغانش، رونق اقتصادی، رفاه اجتماعی و بهبود زیست محیطی است. در همین راستا این پیام را نیز به طور شفاف به اهالی فن برساند که تنها توقفگاه یا دامنه پوشش دامپزشکی در سطح بین الملل فقط مزرعه و دام نیست، بلکه استانداردسازی چرخه تولید از مزرعه تا سفره را دیگر امری بدیهی می دانند و در نشست­ها و صبحانه های کاری، فقط از به روز رسانی استاندارد سخن به میان می آورند.

سال 1920 شیوع طاعون گاوی در بلژیک بستری فراهم نمود تا جوامع بین المللی برای تاسیس سازمان جهانی بهداشت دام (OIE ) به تکاپو آیند و ساختارسازی و برنامه هایی را تدراک ببینند و شرایط به گونه ای پیش رفت که در جشن نودمین سالگرد تاسیسش در سال 2014 اینگونه با افتخار بیان کنند 90 سال استانداردسازی، شفافیت، تخصص و همبستگی با 180 عضو تاکنون داشته اند. البته از یاد نبریم پس از تاسیس دو سازمان تخصصی فائو (1946) و سازمان بهداشت جهانی (1948)، زمزمه های حذف سازمان بهداشت جهانی دام (OIE) با وجود اینکه قدمتی بیشتر از این دو سازمان بین المللی داشت، در گوشه و کنار سازمان ملل با استدلال موازی کاری آن با فائو به صدا در آمده بود.

امروزه در کشور ما نیز بحث سازمان­های موازی کار در بیشتر مواقع به قوت خود مطرح است، اما اهمیت دامپزشکی و بهداشت دام به حدی بود که مخالفت گسترده جوامع بین المللی و نمایندگان OIE  سبب شد نه تنها هیچگاه این ذهنیت عملی نگردد، بلکه این سازمان در راستای اهدافش پویا و سرزنده تر از قبل در مسیر اهدافش قرار گیرد، چرا که  استراتژیست دانان آن موقع و حال حاضر، اتکا و پایداری سازمان های فائو ( (FAO و بهداشت جهانی (WHO ) را به وجود سازمان بهداشت دام (OIE) دانسته و می دانند.

برای اثبات این ذهنیت کافی است علاوه بر دو مصداق فوق، سری به موافقت نامه های بین سازمان جهانی بهداشت دام از سال 1924 تاکنون داشته باشیم و بنگریم صدها موافقت نامه با سازمان ها و اتحادیه های تاثیر گذار بین المللی از جمله اتحادیه اروپا، اتحادیه حمل و نقل جهانی (یاتا)، سازمان تجارت جهانی (WTO) و... منعقد کرده است. به استناد به این موارد تا حدودی محدوده اثر دامپزشکی نوین برای تصمیم سازان و بهره برداران حوزه کشور روشن تر می شود.

با این اوصاف در دنیای امروز، الحاق، حذف، عدم پذیرش سازمان­ها توسط یکدیگر مطرح نیست بلکه موافقت نامه هاست که بسترساز همکاری همه جانبه دستگاه های مرتبط با هم است. امروز اگر تمرکز بیشتر بر مفهوم "یک دنیا، یک سلامت" و دیگر مسائل است، مقصود همکاری با سازمان های شریک و به تبع آن موافقت نامه های بین طرفین است. مصداق این گفته هم توافق نامه های رسمی سال 1960 و 1952 بین سازمان جهانی بهداشت دام با فائو و سازمان بهداشت جهانی است. اگر این نگاه در کشور حاکم باشد و "یک سلامت، یک دنیا" چشم انداز دامپزشکی و وزارت بهداشت درمان و علوم پزشکی در مدیریت بیماریهای مشترک انسان و دام مطرح باشد، نه حرفی از الحاق به وزارت بهداشت به میان می آید نه موازی کاری؛ بلکه موافقت نامه ای را با ساز و کار دقیقش سرلوحه کار قرار می دهد تا هماهنگ کننده طرفین باشد، نه اینکه فی المثل معاون محترم یکی از دانشگاه­های علوم پزشکی چنین جملاتی به کار گیرد که نشانه نگاه از بالا و متضمن حالت امریه و دستوری داشته باشد: "دامپزشکی باید صاحبان سگ‌ها را ملزم به تزریق واکسن به حیوان و تهیه قلاده نماید" و قس علی هذا ...

در واقع اگر تفکر سبستمی و استراتژیک پشت این قضیه می بود، قطعاً نوع کلام به گونه ای دیگر بود که نه تنها بستری مناسب برای ۹۰۰ مرکز واکسیناسیون دامپزشکی فقط در پیشگیری بیماری هاری در راستای این تاکید آن مقام محترم با کمترین هزینه برای وزارت بهداشت فراهم می نمود، بلکه شرایط تاسیس چند برابری این مراکز نیز مهیا می شد.

اینگونه است که می توان مدعی شد مغفول ماندن مفهوم نوین دامپزشکی به نظر، مهمترین عنصر بارز عصر حاضر در کشور است.

اما دامپزشکی قرار است با پوشش کدام مسائل نگرانی را از جامعه بزداید؟ از نگاه بین المللی دیدیم برای سلامت عمومی جامعه در تکاپوست و هر لحظه با وظایف و کارهای جدید بمباران می شود، اما از نظر بودجه ای و اشتغال در سطح کلان کشور محدوده اثرش یا سطح پوشش را فقط در سطح مزرعه می دانند و بس!

در حال حاضر فرصت طلبی هوشمندانه در راه بسترسازی بهینه مدیریت منابع راهبردی ترین اقدام در مسیر اشتغال و ارزش آفرینی دامپزشکی نوین است که باید مورد ملاحظه همه دست اندرکاران این رشته و حرفه قرار گیرد.

در انتها، برای ایجاد بستر مناسب و معرفی دامپزشکی نوین بهتر است ابتدا دستگاه های مرتبط با آن و خدمات گیرندگان را بشناسیم و مرزها مشخص شود تا احتمال سوء برداشت کاهش یابد. سپس برای بستر سازی از همان تاکتیک سازمان بهداشت جهانی دام یعنی موافقت نامه ها با فرصت شناسی هوشمندانه در مسیر اشتغال و ارزش افرینی خدمات دامپزشکی حرکت کنیم  که اگر غیر از این باشد، همواره در دام همان آزمون و خطای مرسوم کشور  با بگو مگوهای تفکیک، الحاق، حذف یا احیای سازمان ها  همچنان گرفتار خواهیم ماند و در این بین منابع ارزشمند است که شوربختانه، خواهد سوخت.