طاعون، نشخوارکنندگان مناطق حفاظت شده غرب کشور را تهدید می‌کند
نگرانی از ابتلای آهوها به طاعون
سایه مرگ بر سر نشخوارکنندگان افتاده، سایه ترسناک طاعون، بیماری مهلکی که تا جانور را نکشد، او را رها نمی‌کند. منشأ و مبدا آن هنوز مشخص نشده، اما آنچه معلوم است، به این زودی‌ها قرار نیست دست از سر قوچ و بزهای کشور بردارد، تا آنجا که عضو هیات علمی دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران از ضرورت تشکیل شورای بحران متشکل از متخصصان و مسوولان محیط زیست و دامپزشکی برای کنترل طاعون نشخوارکنندگان در زیستگاه‌های کشور خبر داده است. نخستین خبر مربوط به هفتادقله اراک بود، بیش از 400 راس کل، بز، قوچ و میش وحشی به واسطه این بیماری از بین رفتند، بیماری مشترکی بین دام‌های اهلی و حیوانات وحشی که به راحتی توسط جوندگان کوچک منتقل می‌شود. از اراک به زنجان رسید و از زنجان معلوم نیست به کدام سمت و سو می‌رود.
اداره محیط زیست زنجان، بر اساس میزان کشته‌هایی که این بیماری در اراک به جا گذاشته، هر روز به پایش می‌روند، پایش مناطق حفاظت شده و غیر حفاظت شده استان. مدیر روابط عمومی محیط زیست زنجان که خود از پایش‌کنندگان منطقه طارم بود، در حین پایش، از اکیپ‌های سه و چهار نفره محیط زیست برای جست‌وجو خبر داد. امجد باقری در این خصوص به «اعتماد» گفت: «از وقتی که طاعون در استان فراگیر شد، هر روز در قالب اکیپ‌های چندنفره به گشت و پایش می‌پردازیم، امروز هم با 35 تن از همکاران در قالب 10 اکیپ برای پایش مجدد به منطقه رفتیم. پایش از سمت طارم شروع شد و تا نزدیکی‌های گیلان آمدیم.»
او با اشاره به تلفات 41 رأسی منطقه افزود: «هر لاشه‌ای که پیدا می‌کنیم، می‌سوزانیم و دفن بهداشتی می‌کنیم. تنها اکیپ پنج نفره ما در روز گذشته در ارتفاعات دربند ده بهار، اراضی روستای بدون سکنه لار، سه لاشه پیدا کرد اما آمار لاشه‌های پیدا شده در استان به ترتیب پنج راس در 9 شهریور، هفت راس در 11 شهریور، 8 راس در دوازدهم و 21راس باقیمانده هم در این چند روز جمع شدند که در نهایت به عدد 41 راس رسیدیم.»
خروج دام‌های اهلی از شعاع 10 کیلومتری منطقه شکار ممنوع «خرمنه سر»، پایش منطقه و واکسیناسیون از مصوبات جلسه دهم شهریور ماه کمیته مخاطرات زیست محیطی استان بود که منابع طبیعی، محیط زیست و دامپزشکی هرکدام عهده‌دار بخشی از آن شدند. به گفته باقری، اقدامات محیط‌زیست برای مهار بیماری برای حیوانات وحشی، ضدعفونی کردن هرروزه آبشخورها و آهک‌پاشی آنهاست و جداسازی دام‌های اهلی از وحشی.
نگران آهوها هستم
فصل گرما مزید بر علت است برای همه‌گیر شدن طاعون. اسماعیل کهرم، مشاور رییس سازمان، از نگرانی‌اش در خصوص انتقال بیماری به آهوها و جبیرها می‌گوید. او در این خصوص به «اعتماد» می‌گوید: « با کمال تاسف ما خوب نتوانستیم در ابتدای بیماری در هفتادقله، دام‌های محلی را از وحشی‌ها جدا کنیم. طاعون از بیماری‌های شدیدا مسری است که از راه آب دهان، بینی، ادرار، تماس، نفس و کلا از همه راه‌ها منتقل می‌شود. حایل‌ها و حامل‌هایی دارد که جونده‌ها هستند مثل موش‌ها، دوپاها و جربیل‌ها که در کوهستان فراوانند. این جونده‌های کوچک آلوده می‌شوند، دست به دست، مثل هدیه، به دست بیمار نهایی می‌رسند، اما در حال حاضر نگرانی اصلی من فصل سرماست که کل و بزها برای یافتن علوفه از ارتفاعات پایین بیایند و به دشت برسند، دشت آهوها و آهو و جبیر را درگیر بیماری کنند.»
این کارشناس محیط زیست از سوی دیگر با خوش‌بینی به زمستان و فصل سرما اشاره می‌کند و می‌گوید: «خوشبختی که داریم این است که به سمت زمستان می‌رویم، این بیماری‌ها در بهار و تابستان بیشتر پخش می‌شوند چون فصل بره‌زایی است و حیوانات باهم تماس دارند و باعث انتقال سریع می‌شود.»
از نگاه او در صورتی که ویروس در حالت نهفته و غیرفعال خارج از بدن حیوان باشد، امکان فعالیت مجددش وجود ندارد. ویروس طاعون با ورود به بدن موجود زنده او را می‌کشد و خود از بین می‌رود و محدود می‌شود. اینکه در علف بماند و سال بعد به حیوان دیگری منتقل شود، نیست. چیزی شبیه ایدز است، باید در بدن بماند تا از بین ببرد.
اما کارشناسان محیط زیست زنجان معتقدند فاصله میان قوچ و میش‌ها در انگوران تا دشت آهوان سهرین فاصله‌ای 150 کیلومتری است و بعید است قوچ و بزهای آلوده به این دشت برسند و آهوها را آلوده کنند. باقری با اشاره به انگوران می‌گوید: «انگوران در قسمت غربی زنجان واقع شده است و با این منطقه، فاصله 200 کیلومتری دارد. رسیدن ویروس به آن منطقه بعید است اما به دلیل انتشار ویروس، ما مساله را در آنجا هم جدی گرفتیم. با هماهنگی دامپزشکی، کل دام‌های حاشیه دشت آهوان که منطقه سرخ‌آباد می‌شود، را شروع به واکسیناسیون کردیم.»
راه‌حلی برای مهار بیماری در حیات وحش نداریم
مهار بیماری در دام‌های اهلی، به وسیله واکسیناسیون، ممکن است اما حیوانات وحشی را چاره‌ای نیست، جز جداسازی اشتراکات‌شان از اهلی‌ها و جلوگیری از امتزاج‌شان با هم.
کهرم معتقد است: «واقعا نمی‌شود برای حیات وحش کاری جز این کرد، حداکثرش این است که اهلی را از وحشی‌ها جدا کنیم. زنده‌گیری حیوانات وحشی با توجه به خوی و ویژگی و وزن و سنگینی شان، کاری شدنی نیست. باید دام‌های اهلی را به صورت صنعتی داخل طویله‌ها و محوطه‌های دربسته نگه داریم و بعد از آن باید به شانس اعتقاد داشته باشیم که به سمت زمستان پیش می‌رویم تا بیماری خودش مهار شود.
منشا و مبدا بیماری، هنوز مشخص نیست، اما احتمالات می‌گوید که از دام اهلی شروع شده. گدار کردن، یکی از عادت‌های کل، بز، قوچ و میش است که از منطقه‌ای به منطقه دیگر بروند. کهرم می‌گوید: گدار، اینها را در معرض بسیاری از جانوران فرامرزی کشور قرار می‌دهد. بیماری ممکن است از کشوری همسایه شروع شود، جانوران گدار‌کننده مبتلا می‌شوند و مبتلا می‌کنند.
ابراهیمی کارنامی، مدیرکل محیط زیست اراک که ظاهرا منشأ بیماری از این منطقه بوده، هم معتقد است منشأ به احتمال زیاد، دام اهلی بوده، اما اینکه دام‌های عشایر بوده یا ساکنین روستا‌ها، هنوز معلوم نیست و نیازمند تحقیق است.
اما پراکندگی و احتمال شیوع بیماری از نظر کهرم، استان‌ها و مناطق اطراف زنجان و اراک خواهند بود، مناطقی چون همجوار هفتاد قله یا همجوار خرمنه سر زنجان. او نگران است این بیماری به کردستان و بیجار برسد و سر از دشت‌های غربی آن درآورد، دشت‌های خرمی که تا سرپل ذهاب می‌روند و مکان مناسبی برای رشد این ویروس و ابتلای شمار بیشتری از حیوانات شود.
مدیرکل محیط زیست اراک هم که از تلف شدن 410 راس کل و بز و قوچ و میش خبر داده بود، به «اعتماد» گفت: «اینکه بیماری از کجا به اراک آمده و چطور تا زنجان رفته را نمی‌توان به این راحتی گفت، اما چیزی که می‌توان گفت و محتمل‌ترین علت دانست، بعضی اشتراکات زیستگاهی با حیوانات اهلی است. بحث علف چرها و آبشخورهای مشترک است. ممکن است دام اهلی ساکن بوده باشد یا دام عشایری و کوچ‌رو که آنها هم حین عبور از منطقه درگیر شده باشند و جای دیگر ساکن شوند و آنجا تلفات بدهند.» او با تاکید بر لزوم اراده و عزم ملی در این خصوص می‌گوید: « متاسفانه این مساله در بخش اعظمی از کشور پخش و شایع شده، باید در سطح ملی با عزم ملی دنبال ریشه کنی این بیماری برویم. حتی نیاز به عزم جهانی و منطقه‌ای هم دارد. خطر بسیار جدی است، در بعضی استان‌ها این بحث را مخاطره یا بحران نمی‌دانند، چطور تنوع زیستی که 50 سال 100 سال برایش زحمت کشیده شده بر اثر یک میکروب دارد از بین می‌رود را بحران نمی‌دانند؟ بحران که فقط مربوط به انسان‌ها نیست. این نگاه را باید اصلاح کنیم.»
به گفته ابراهیمی کارنامی، بر اساس جلسه‌ای که در سازمان محیط زیست تشکیل شد، مصوب شد سازمان مدیریت برنامه‌ریزی، بودجه و اعتبار تامین واکسیناسیون برای دام‌های اهلی را تامین کند. به اعتقاد او، همکاری مردم برای گزارش دادن لاشه حیوانات مبتلا، لازمه این عزم ملی است تا بیماری همه گیر نشود.
منبع: غزل حضرتی / اعتماد
