مروری بر بیماری آبله پرندگان

به گزارش خبرنگار اقتصادی باشگاه خبرنگاران، آبله بیماری عفونی با انتشار نسبتاً آهسته در تمام سنین طیور است و با جراحات جلدی در شکل خشک و یا جراحات دیفتری مانند در دهان در شکل مرطوب مشخص می شود .بیماری باعث کندی رشد و کاهش تخمگذاری می گردد . 

این بیماری یکی از قدیمی ترین بیماری های شناخته شده طیور است .ویروسی بودن آن در سال 1902 توسط مارکزواستیکر Marks & sticher نشان داده شد .بیماری در تمام نقاط دنیا پراکنده بوده و پرندگان در تمام سنین از هر نژادی و یا جنس نسبت به ویروس حساس می باشند .بیماری در ایران شایع است . 
 
آبله توسط سویه ها یا تیپ های مختلف ویروسی می تواند ایجاد شود که از آن جمله:  

Fowl pox virus  

canary pox virus  

Pigeon pox virus  

و در برخی موارد turkey pox virus را می توان نام برد.  

هر سویه می تواند تعدادی از پرندگان را آلوده سازد. به طور طبیعی آبله در جوجه ها،) )ایجاد می گردد.fowl pox virus=f.pبوقلمون و دیگر طیور اهلی توسط ویروس آبله طیور(fowl pox) انتقال آبله به طور مستقیم و غیرمستقیم می باشد.  

ویروس آبله مقاومت بسیار زیادی به خشکی داشته و در شرایط مطلوب می تواند ماهها در آشیانه های آلوده زنده و فعال باقی بماند. این بیماری ممکن است توسط پشه های مختلف منتقل شود. پشه ها بعد از تماس با پرندگان آلوده به ویروس آبله، عامل بیماری را بیش از یک ماه در خود نگه می دارند و سپس توسط همان پشه ها، عامل بیماری بین گله های مختلف جا به جا می شود.  

به علت انتشار ساده و آهسته آبله، درگیری گله ها بسیار زیاد بوده و دوره بیماری در طیور مختلف از ۳ تا ۵ هفته طول می کشد. طیور جوان مبتلا، از نظر سیستم تنفسی و گوارشی درگیر بوده و باعث اختلالاتی در خوردن و تنفس می شود. این بیماری در طیور جوان سبب تاخیر در رشد و در طیور تخمگذار باعث افت تولید تخم مرغ می شود. این بیماری به دو شکل می تواند ظاهر شود:  

dry form= cutaneous pox۱- شکل پوستی یا شکل خشک  

wet form= diphtheric pox۲- شکل دیفتریک یا شکل مرطوب  

در شکل پوستی بیماری، ندولهایی به شکل زگیل تشکیل شده که سرانجام باعث دلمه شده و در نهایت بهبود می یابد. این زخم ها بیشتر در جاهایی از بدن که بدون پر بوده (همانند تاج، ریش، گوش، چشم و گاهی روی پاها) ظاهر می شود.  

در شکل مرطوب بیماری، بیشتر دهان و مجاری تنفسی (حنجره و نای) درگیر شده که غشای موکوسی این نواحی تخریب شده و ایجاد زخم می کند.  

تشخیص آبله در طیور سریع بوده و بر اساس تاریخچه و مشاهده زخم های مشخص می توان بیماری را در گله شناسایی کرد. در برخی موارد تشخیص آزمایشگاهی بر اساس بافت و یا مطالعه، نحوه سرایت و آلوده شدن صورت می گیرد. این بیماری درمان ندارد و بهترین راه پیشگیری از آلوده شدن طیور، کنترل آن از طریق انجام واکسیناسیون، مدیریت روزانه و انجام ضدعفونی می باشد.  

چندین نوع واکسن موثر بر علیه این بیماری در بازار وجود دارد. معمولا واکسیناسیون طیور ضروری نیست مگر آنکه جمعیت پشه ها زیاد شده، یا آلودگی قبلا رخ داده باشد. جوجه های گوشتی در یک روزگی و در مرغهای تخمگذار و مادر بایستی در ۶ تا ۱۰ هفتگی واکسیناسیون به روش تلقیح در بال با استفاده از سوزنهای دو شاخه شیاردار صورت گیرد. هرچند که استفاده از یکبار واکسیناسیون می تواند ایمنی دائمی در طیور ایجاد کند. 
 
عامل بیماری  

ویروس آبله ماکیان (Borreliota aviun) بوقلمون (B . meleagridis) ،کبوتر (B.columbea) و قناری (B.fringillae)تمامی از تحت گروه 4 جنس آوری پاکس ویروس (Avipox virus) خانواده پاکس ویریده (Pox viridea) ویروسهای آبله می باشند .ویروس از بزرگترین ویروسها بوده و اندازه آن 25/0 میکرن و اسید نوکلئیک آن DNA می باشد .هیدروکسید سدیم و اتیل الکل در عرض10 دقیقه ویروس را نابود می سازد .پتاس محرق 100/1 سوبیلمه 100/1 و کریستال و یوله نیز ویروس را از بین می برند . 

ویروس های گروه آبله طیور از نظر سرولوژیکی و ایمونولوژیکی باهم قابل تمیز می باشند ولی تا اندازه ای ایمنیت متقاطع بین آنها بوجود می آید و آزمایشات ثبوت عناصر مکمل SN , HI و پادتنهای درخشان ویروس آبله ماکیان را از دیگر ویروس آبله پرندگان مشخص می کنند .

ویروس آبله ماکیان، بوقلمون، قرقاول و بلدرچین را مبتلا می کند و در ماکیان، کبوتر و قناری و بوقلمون ایجاد ایمنیت می نماید . یروس آبله کبوتر در درجه اول کبوتر را مبتلا ساخته و ممکن است در ماکیان، بوقلمون و غاز بیماری مختصری ایجاد کرده و در کبوتر و قناری و تا اندازه ای در ماکیان ایجاد ایمنیت می نماید .ویروس آبله قناری در کبوتر، قناری، گنجشک و احتمالاً گونه های دیگر ایجاد بیماری کرده و در قناری و کبوتر ایجاد ایمنیت می نماید .ویروس آبله بوقلمون نیز ماکیان، کبوتر و بوقلمون را مبتلا می سازد .اردک نسبت به آبله مرغ و کبوتر مقاوم می باشد . 

مقاومت ویروس نسبت بخشکی زیاد و در پوسته های کنده شده از جراحات بمدت 4-3 سال زنده می ماند .ویروس فقط از راه زخمها و خراشهای جلدی و یا مخاط چشم می تواند وارد بدن شود و در سلولهای اپی تلیال پوست و غشاء موکوسی دهان رشد می کند . 

ویروس آبله طیور در جنین مرغ 12-10 روزه و جنین بوقلمون و اردک رشد می کند، راه تزریق درپرده کوریوآلانتوئیک می باشد .در اثر تزریق ویروس در این پرنده جراحات آبله مانند (Pock) بوجود می آید .ویروس های آبله طیور می توانند در فیبروبلاست جنین جوجه و اردک رشد کرده و ایجاد جراحات مشخص (CPE) می نمایند و اگر کشت سلولی با آگار پوشیده شود بعد از 11 روز ایجاد Plague نماید . 
 
نشانه ها :  
- وجود جوش و همچنین زخمهایی بر روی تاج و ریش .  
- ضایعات کازئوس بر روی دهان ، حلق و همچنین نای .  
- افسردگی .  
- کاهش اشتها .  
- کاهش رشد .  
- کاهش تولید تحم مرغ .  
نشانه های پس از مرگ :  
- بروز پاپول که تبدیل به وزیکل شده و سپس پوستول پدید می آید .  
- وجود زخمهای گسترده .  
- در فرم دیفتریک بیماری ، پلاکهای کازئوس در دهان ، حلق ، نای و محوطه حفره بینی پدید می آید .  
- وجود گنجیدگی های داخل سیتوپلاسمی ( اجسام بولینگر ) با اجسام اصلی ( اجسام بورل ) در معاینات میکروسکوپی . 
 
بیماریزائی : 

ارزش اقتصادی بیماری بیشتر در ماکیان و بوقلمون می باشد .بیماری در تمام سنین در ماکیان و قناری حتی در چندروزگی نیز دیده می شود .در مناطق معتدله بیماری در ماکیان بیشتر در پائیز و زمستان دیده می شود و در مناطق گرمسیر در هر زمان ظاهر می شود . 
 
طرز انتقال و واگیری : 

در داخل مرغدان انتقال بیماری از راه هوا بوده و ویروس از راه زخمها و خراشهای جلدی و مخاط چشم وارد بدن می شود که گاهی در این طریق شکل چشمی بیماری ایجاد می شود .در محوطه های باز انتقال توسط انواع پشه ها  (پشه های کولکس، آئدس، آنوفل، تئوبالد یا واستگومیا) که ناقل میکانیکی بوده و ویروس در بدن آنها تزاید نمی یابد انجام می گیرد . 

ویروس چند هفته (5-4 هفته)در بدن پشه زنده مانده و بعد از آلوده کردن مرغ یک مرحله ویرمی زودگذر در بدن او ایجاد کرده و تا 90 روز ویروس در خون وجود دارد .بیماری در داخل مرغدان اغلب بخصوص در جوانها حاد بوده ولی در محیط خارج کمتر حاد است و فقط طیوری که توسط پشه گزیده شده اند مبتلا می گردند .طیور مبتلا پس از بهبودی تبدیل به حامل ویروس نمی گردند . 
 
علائم بیماری : 

دوره نهفته 10-4 روز و سیر بیماری 4-3 هفته است ولی در صورت وجود بیماری های دیگر این دوره ممکن است خیلی طولانی تر گردد .واگیری ممکن است خیلی کم بوده و یا در شرایط فقر بهداشتی و عدم پیشگیری خیلی شدید باشد .تلفات معمولاً کم ولی گاهی تا 50 درصد نیز ممکن است برسد .بیماری باعث لاغری و کندی رشد و کم شدن تخم مرغ می گردد و به یکی از دو شکل زیر تظاهر می یابد . 

1-    شکل جلدی  

در این شکل بیماری جراحات زگیل مانندی در سر، در اطراف بینی ، گوشه های چشم و دهان، تاج و ریش و بندرت در روی ساق پا، اطراف مخرج و در نواحی پردار مثل ران و سینه دیده می شود .در جوجه گوشتی در بعضی حالات جراحات فقط ممکن است در ساق پاها دیده شود .جراحات در ابتدا کوچک و سفید و بعد بزرگ و زرد رنگ می شوند .بعد از دوهفته پرخون و اطراف آن آماس دار است و در حدود یک هفته بعد پوسته هائی روی آنها ظاهر می شود .اگر قبل از این که پوسته ها کامل شوند کنده شوند زیر آنها مرطوب و ترشح اکسودای سروزی چرکی دیده می شود .این جراحات خیلی محکم در محل خود چسبیده و بعد از 4-3 هفته که بافت زیرین آنها التیام می پذیرد می افتد .اگر جراحات قبل از این موقع کنده شوند خونریزی در محل ایجاد می شود . بعد از افتادن زگیل ها معمولاً جای آنها برای مدتی باقی می ماند . 

2-    شکل مخاطی 

در این شکل بیماری جراحات دیفتریک مانند در دهان در روی غشاء موکوسی برنگ سفید بوجود می یابند که باعث تورم دهان گردیده و به سرعت بزرگ شده و پرده نکروتیک پنیری زرد رنگ شبیه دیفتری را ایجاد می نماید .اگر این پرده ها کنده شوند زخمهای خونی در زیر آنها دیده می شود . 
این جراحات ممکن است در داخل سینوسها، مجرای بینی و گلو بوجود آمده و باعث بسته شده راه هوا و ناراحتیهای تنفسی گردند .جراحات سینوسها باعث تورم و جمع شدن مواد پنیری در سینوسها گشته و جراحات شبیه کریزا را تولید می کند .شکلی از آبله مخاطی وجود دارد که سراسر نای و برنشها توسط غشاء موکوسی پوشیده می شود .این حالت در مرغان تخمی که در قفس نگهداری می شوند دیده شده که بنظر می رسد در اثر همراهی ویروس آبله و ویروس تنفسی دیگر یا عوامل فیزیکی که باعث تحریک نای شوند بوجود می آید .مواردی از این شکل بیماری از سال 1358 در درمانگاه طیور دانشکده دامپزشکی تهران مشاهده گردیده است .پرده های ایجاد شده در داخل نای در اثر آبله براحتی کنده نمی شوند در حالیکه در لارنگو تراکئیت بسادگی از غشاء نای جدا می گردند . 

پرنده مبتلا به شکل جلدی احتمال بهبودش خیلی بیشتر از شکل مخاطی که قسمتهای تنفسی را در برگرفته است می باشد .با وجود این ممکن است دو شکل بیماری با هم دیده شوند .بیماری های انگلی و فقر بهداشتی و بیماری های دیگر اگر موجود باشند باعث شدت بیماری می گردند . 
 
جراحات کالبد گشائی : 

آثاری از بیماری در اندامهای داخلی بدن دیده نمی شود .در ازمایشات ریزبینی گنجیدگیهای داخل سیتوپلاسمی مقاطع نسوج دانه های آبله که ممکن است در مراحل مختلف رشد باشند دیده می شوند .این اجسام را اجسام بولینژر نامیده اند که اندازه انها 30-5 میکرن بوده و در داخل آنها اجسام کوچکتری بنام اجسام بورل که محتملا ذرات ویروسی می باشند دیده می شود . 
 
تشخیص : 

با درنظر گرفتن تاریخچه گله، وجود زگیلهای آبلهف مشاهده گنجیدگیهای داخل سیتوپلاسمی که گاهی تمام سیتوپلاسم را اشغال کرده است یا ایجاد تجربی بیماری با مالش عصاره جراحات در ناحیه تاج و ریش و یا ریشه پرها و مشاهده جراحات بیماری بعداز 7-5 روز و یا با جدا کردن ویروس توسط تزریق به جنین جوجه و یا کشت سلولی انجام می گیرد . ازآزمایش ایمنیت متقاطع و یا ژل دیفوزیون نیز می توان استفاده کرد . 
 
پیشگیری و کنترل:

براساس واکسناسیون است.ماکیان باید قبل از احتمال وقوع بیماری واکسینه گردند .در مناطقی که بیماری بیشتر در فصول پائیز و زمستان است واکسیناسیون در بهار و تابستان و در مناطق گرمسیر که بیماری در هر زمان دیده می شود واکسیناسیون در مواقع لزوم انجام می شود .در مناطقی که خطر بیماری برای طیور گوشتی موجود است می توان آنها را در یکروزگی واکسینه نمود .مرغان تخمی را باید 2-1 ماه قبل از شروع تخمگذاری و تقریباً در سه ماهگی واکسینه نمود .مرغانی که برای سال دوم تخمگذاری نگهداری می شوند بهتر است یکبار دیگر واکسینه شوند . 

دو نوع واکسن برضد بیماری موجود است .واکسن آبله کبوتری و واکسن آبله مرغی که ممکن است از کشت در جنین جوجه و یا در کشت فیبروبلاست جنین جوجه تهیه گردند . 

این واکسن ها به دو طریق مصرف می شوند .تلقیح در ریشه پرها و تلقیح در نسوج بال . برای تلقیح در ریشه پر حدود 15 پر از سطح خارجی ران کنده و واکسن را با برس کوچکی در محل می مالند .باید سعی شود که از محل ریشه پرها خون خارج نشود در غیر اینصورت واکسن ممکن است همراه خون خارج گردد . 

در صورت خونریزی باید از محل دیگری برای واکسیناسیون استفاده شود .برای تلقیح در نسوج بال، وسیله مخصوص نوک تیزی را در داخل واکسن فرو برده و در پوست ناحیه ای از بال که فاقد گوشت و رگ می باشد فرو می کنند .از این روش با استفاده از واکسن آبله مرغی در ایران جهت پیشگیری از بیماری استفاده می شود .

حدود 10 درصد از طیور واکسینه شده را 10-70 روز بعد باید معاینه نموده اگر ابله گرفته باشد محل تلقیح در ریشه پر و پوست اطراف متورم و در صورت تلقیح در نسوج بال یک یا دو دوندول به اندازه برنج و یا نخود کوچک دیده می شود .در غیر اینصورت باید واکسیناسیون تجدید شود .ایمنی حاصله از واکسیناسیون بعد از 2 هفته ظاهر شده و بعد از 4 هفته به حداکثر رسیده و برای یکسال و گاهی تمام عمر باقی می ماند .واکسن آبله مرغی که از سویه زنده ویروسی که تخفیف حدت یافته مصرف می شود .اگر این مایه دقیقاً مصرف نشودباعث بیماری می گردد ولی اگر دقیقا مصرف شود ایمنیت طولانی ایجاد می کند . ر حالیکه واکسن کبوتری دارای بیماریزائی کمتری برای ماکیان بوده و در جوجه ها در هر سن و در مرغان در دوره تخمگذاری و در مواقع شیوع بیماری مصرف می شود .خاصیت ایمنی بخشی از این واکسن کم است .بعلت اینکه ایمنیت حاصله در طیوریکه قبل از 6 هفتگی واکسینه شده اند کافی نیست باید آنها را قبل از رسیدن به سن تخمگذاری دوباره واکسینه نمود .طیور واکسینه شده برضد بیماری آبله را نباید در مجاورت طیور حساس دیگر قرار داد چون در این صورت خطر سرایت موجود است . 

واکسن مخلوط سویه Roakin نیوکاسل و سویه خفیف آبله نیز ساخته شده که فقط در طیوریکه قبلا با واکسن ضد بیماری نیوکاسل واکسینه شده اند در سن 5 ماهگی از راه تلقیح در نسوج بال و یا ریشه پرها قابل استفاده است .ایمنی حاصله از این واکسن برای یکدوره تخمگذاری است .اخیراً نیز مخلوطی از واکسن آبله مرغی یا کبوتری تهیه شده از کشت سلول با واکسن مارک همراه با سلول از راه زیر جلدی در جوجه های گوشتی یکروزه چه در شرایط طبیعی و یا تجربی با موفقیت بکار رفته است . 
 
درمان : 

درمان اختصاصی برای بیماری وجود ندارد .واکسیناسیون غیر آلوده ها برای متوقف کردن سیر پیشرفت در ابتدای واگیری، بهداشت کامل و برطرف کردن استرسهای محیطی، ضد عفونی کردن جراحات با ترکیبات یده مثل تنطورید یا گلیسیرین یده و مصرف آنتی بیوتیکهای وسیع الطیف برای پیشگیری عفونتهای ثانوی بکار می رود .