حکیم مهر - تعطیلات نوروزی حال و هوای خاص خود را دارد. در این ایام هر کس برای گذران اوقات فراغت خانواده‌اش برنامه‌ریزی می‌کند. برخی تصمیم می‌گیرند در شهر و دیار خود مانده و به کارهای عقب افتاده بپردازند. برخی به سفرهای کوتاه مدت می‌روند و برخی نیز تمام ایام تعطیلات را در مسافرت به سر می‌برند.
مدیریت در طول سفر بسیار بااهمیت است. داشتن نظم و برنامه‌ریزی برای اعضای خانواده، باعث می‌شود سفر با خوشی به پایان رسیده و خاطره خوشایندی در ذهن باقی بماند. اما گاه اتفاقاتی مثل تصادف، حوادث جاده‌ای (ریزش کوه)، حوادث غیرمترقبه و بیماری یکی یا چند نفر از اعضای خانواده، سفر را با دشواری و ناراحتی مواجه می‌کند. بنابراین حفظ ایمنی و رعایت بهداشت حداقل و مهم‌ترین بخش پیشگیری از ابتلا به انواع بیماری‌هاست.
اگر یک خانواده پیش از سفر، اطلاعات مسافرت خود را تنظیم کند، کمتر آسیبی به لحاظ جسمی و روانی متحمل می‌شود. خانواده‌ها اگر بدانند مقصدشان کجاست، چقدر تا رسیدن به مقصد باید مسافت طی کنند و چقدر مواد خوراکی فاسد نشدنی همراه داشته باشند و کدام رستوران‌های بین راهی تأیید شده وزارت بهداشت بوده و مطمئن است، سفرشان با نظم بیشتری طی شده و اوقات خوش‌تری خواهند داشت.
اهمیت تغذیه سالمندان و کودکان
بهداشت و سلامت تغذیه‌ای افراد بخصوص سالمندان یک خانواده در طول مسافرت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. دکتر منوچهر سبحانی، متخصص قلب و عروق در این رابطه می‌گوید: بیماران قلبی و افراد با سابقه فشار خون، بهتر است از خوردن آجیل شور و یا فست‌فودها و غذاهای پرچرب، انواع سوسیس و کالباس در طول سفر بپرهیزند و سعی کنند فشار خون خود را تنظیم نگه دارند تا در مسافرت دچار مشکل نشوند. همچنین در مصرف آجیل پرنمک و شیرینی زیاده‌روی نکنند زیرا استفاده زیاد از حد موجب بالا رفتن فشار خون و تری‌گلیسرید خون می‌شود.
معمولاً کودکان در داخل اتومبیل به همه جا دست زده و بیشتر از دیگران دست‌هایشان آلوده می‌شود. باید توجه داشت حتی داخل اتومبیل شخصی میکروب‌ها و ویروس‌ها در اطراف پراکنده هستند. بنابراین می‌بایست بیشتر مراقب بچه‌ها بود که با دست آلوده داخل اتوبوس یا خودرو، خوراکی نخورند. سیده پایا رضایی جواهری، متخصص تغذیه در این باره می‌گوید: «قبل از خوردن هر نوع تنقلات و میوه در داخل اتومبیل، دست‌های کودکان باید خوب شسته شود. در صورت دسترسی نداشتن به آب بهداشتی و سالم، بهتر است از ژل دست برای پاکیزه کردن دست‌ها استفاده کرد اما بهترین راه، شستن دست‌ها با آب و صابون است.»
وی می‌افزاید: «کودکان معمولاً از خوردن آجیل و شکلات در طول سفر لذت می‌برند. بهتر است تنقلات از انواع میوه‌ها و یا از مغزهای کم‌نمک مانند پسته، بادام، فندق و... باشد.»
دکتر دلارام قدسی، متخصص تغذیه در این مورد می‌گوید: میوه‌های خشک برای کودکان به عنوان میان وعده بین راهی مفید است. بهتر است شکلات و شیرینی تا حد امکان کم مصرف شود و در مصرف آجیل شور و شیرینی که موجب چاقی افراد می‌شود، نیز مراقب بود. مصرف انواع میوه‌ها در طول سفر مفید است اما قبل از مصرف باید آنها را با آب سالم و بهداشتی و با مواد ضدعفونی کننده شست. در طول سفر کودکان به دلیل بازی کردن و فعالیت زیاد ممکن است کالری زیادی مصرف کنند. خوردن میوه‌های مختلف در طول سفر موجب جذب انواع ویتامین‌ها می‌شود. اما در ایام عید و دید و بازدیدها اگر این مواد بیش از نیاز بدن مصرف شود ممکن است مشکلاتی به همراه داشته باشد.
دکتر شاهرخ همدانی، متخصص گوارش و بیماری‌های داخلی می‌گوید: مصرف یک واحد میوه روزانه در طول سفر و یا دید و بازدید عید کافی است. زیرا مصرف تنقلات بخصوص آجیل انرژی‌زا است. از این رو توصیه می‌شود افراد در طول مسافرت و ایام تعطیلات از کم تحرکی اجتناب کنند، زیرا ورزش و یا پیاده‌روی از چاقی و یا افزایش وزن و تجمع قندها و چربی‌های مضر در بدن جلوگیری می‌کند.
آب سالم
در سفرها گاهی چشمه و یا رودخانه‌ای نظر هر مسافری را به خود جلب می‌کند. مسافران برای زدودن خستگی راه و برای استراحت کوتاه مدت در کنار چشمه‌ها و یا رودخانه‌ها توقف کرده و در نخستین مرحله دست و صورت و یا ظروف را با آب رودخانه و یا چشمه می‌شویند. دکتر همدانی در این ارتباط می‌گوید: قبل از هر چیز باید از سلامت آب مطمئن شد و بعد از آن استفاده کرد. آب‌های سطحی به هیچ وجه برای استفاده مناسب نیستند زیرا ممکن است آلوده باشند و سبب مشکلاتی در دستگاه گوارش شوند. بنابراین توصیه به رعایت همه جانبه بهداشت در سفر است. برخی کودکان تمایل دارند با حیواناتی مثل گاو و گوسفند بازی کنند اما تا حد ممکن نباید در طول سفر به حیوانات دست زد.در صورت تماس با حیوانات حتماً باید دست‌ها را با آب گرم و صابون شست.
دکتر رضایی، متخصص تغذیه در مورد سلامت آب می‌گوید: اگر مسافران چاره‌ای جز مصرف آب چشمه و یا رودخانه ندارند، می‌بایست قبل از استفاده ابتدا از افراد محلی در اطراف آن چشمه و یا رودخانه از سلامت آب مطمئن شده و بعد استفاده کنند. بهتر است به خاطر بعضی از مشکلات گوارشی، تنفسی و... که بعداً ممکن است ایجاد شود ابتدا آب را جوشانده و بعد استفاده شود.» وی همچنین در مورد آب‌های آشامیدنی می‌گوید: «آب تصفیه شده شهری و یا آب معدنی که براحتی در دسترس است برای نوشیدن مناسب‌تر است. مسافران حتی وقتی در رستوران قصد نوشیدن آب دارند توجه داشته باشند از آب‌های معدنی معتبر استفاده کنند، آب داخل یک پارچ در باز ممکن است آلوده شده باشد. در هر صورت آشامیدن آب سالم در مسافرت یک ضرورت است که هرگز نباید فراموش شود.»
مواد غذایی و کنسروها
در مسافرت‌های طولانی گاهی مسافران کنسروها و مواد غذایی همراه برده و مصرف می‌کنند. در چنین شرایطی رعایت اصول بهداشتی و ایمنی بخصوص در مورد مواد غذایی کنسرو شده از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. آلودگی مواد غذایی، بی‌اعتبار شدن تاریخ مصرف آن و مدت زمان گرم کردن کنسروها جزو مواردی است که باید بیشتر به آن توجه شود.
دکتر رضایی جواهری در این باره می‌گوید: «در طول مسافرت اگر مسافران قصد دارند مواد غذایی مثل مرغ و گوشت همراه داشته باشند، توجه داشته باشند حتماً بصورت منجمد شده باشد و مواد غذایی منجمد شده را داخل یخدان قرار دهند همچنین دقت داشته باشند تا حد ممکن میوه‌ها و مواد غذایی کنار هم قرار داده نشود زیرا این کار باعث انتقال آلودگی مواد به داخل یخدان می‌شود.» دکتر رضایی جواهری توصیه می‌کند؛ «اگر غذایی در منزل تهیه شده است و قرار است در مسافرت از آن استفاده شود، بهتر است آبکی نباشد. بجای غذاهای آبکی مسافران می‌توانند از انواع کوکوها، کتلت‌ها، عدس‌پلو و... استفاده کنند. مسافران دقت داشته باشند غذاهایی را که همراه می‌برند خیلی سریع باید مصرف شود. یکی از غذاهای ساده آسان پخت تخم‌مرغ آب پز عسلی است ولی توصیه می‌شود مسافران به هیچ وجه از این ماده غذایی استفاده نکنند. زیرا آب پز با این شیوه ممکن است میکروب «سالمونلا» در آن نهفته باشد که عامل ابتلا به بیماری حصبه می‌شود. همچنین توصیه می‌شود غذاهایی که از قبل آماده شده است در دمای کمتر از 4 درجه سانتیگراد نگهداری شود و هنگام گرم کردن با 75 درجه سانتیگراد حرارت داده شود، تا عوارض گوارشی را در پی نداشته باشد.»
دکتر شاهرخ همدانی، متخصص گوارش در مورد نحوه مصرف کنسروها می‌گوید: «انواع کنسروها و تن ماهی‌ها قبل از مصرف می‌بایست بیست دقیقه در آب جوشانده شود. کنسروها به سبب مواد نگهدارنده ممکن است سمی به‌نام بوتولیسم در آن تولید شده باشد که این سم بسیار خطرناک و کشنده است. از این‌رو در اثر حرارت قوطی، این سم از بین رفته و مصرف آن مشکلی ایجاد نمی‌کند.
غذاها و رستوران‌های بین راهی
اغلب مسافران تمایل دارند بین راه غذایی که از قبل تدارک دیده شده مصرف کنند. معمولاً در اینگونه موارد از مواد غذایی استفاده می‌کنند که کم حجم بوده و یا راحت‌تر تهیه می‌شود. از این‌رو ممکن است سالادهایی که با سس تهیه شده است همراه ببرند. آنها معمولاً به دمای نگهداری این مواد غذایی توجهی نمی‌کنند. غذاهای آماده در دمای بالا زودتر فاسد می‌شوند و باید دور ریخته شود و اگر این مواد غذایی داخل یخدان قرار داده می‌شود بهتر است در کنار مواد خام گذاشته نشود.چون گذشته از انتقال آلودگی مواد خام داخل یخدان بوی نامطبوعی می‌گیرد. مسافران می‌بایست اضافه غذا را در ظرف در بسته ریخته و بعد داخل یخدان بگذارند.
دلارام قدسی متخصص تغذیه در این باره می‌گوید: در تهیه مواد اولیه سالاد اولویه چون امکان خراب شدن سس مایونز زیاد است. بهتر است مواد اولیه مانند سیب‌زمینی، نخودفرنگی، تخم مرغ که از قبل آماده شده است، داخل ظرفی در یخدان نگهداری شود. هنگام مصرف وعده ناهار یا عصرانه، مواد را از یخدان خارج کرده و بلافاصله سس مایونز را به مواد اضافه کنند. زیرا در این صورت آلودگی و یا فساد سالاد اولویه یا هر سالاد دیگری کمتر می‌شود.
همچنین افراد بهتر است در طول سفر از مصرف نوشابه‌های گازدار بپرهیزند. دوغ پاستوریزه را جایگزین کنند.
مسافران باید دقت داشته باشند، شیرینی، شکلات و تنقلاتی دیگر همچون، لواشک و آلوها، سمبوسه و فلافل و... را از دکه‌ها و یا دستفروشان نخرند زیرا امکان آلودگی این قبیل خوراکی‌ها زیاد است.
این متخصص تغذیه همچنین می‌افزاید: در صورتی که مسافران مجبور هستند در رستوران‌های بین راهی غذا بخورند در اولین قدم از افراد بومی آن منطقه درباره سلامت و کیفیت غذاهای رستوران سؤال بپرسند و یا از رستوران‌های پرتردد استفاده کنند. به محض ورود، حواسشان را بیشتر جمع کنند و به بهداشت محیط، نظافت و تمیزی کارکنان رستوران، نبود حشرات موذی، نظافت میزها، سرویس بهداشتی رستوران‌ها، ظروفی که استفاده می‌شود توجه بیشتری داشته باشند. در لحظه ورود به رستوران بوی ماندگی، رنگ و کیفیت غذا را نیز در نظر بگیرند. همین موارد برای شناخت یک رستوران خوب کافی است.
وی همچنین می‌گوید: «قبل از صرف غذا در یک رستوران بین‌راهی باید در انتخاب نوع غذا دقت شود. بهتر است از خوردن کباب کوبیده پرهیز شود زیرا گوشت چرخ‌کرده آن ممکن است مانده باشد و به لحاظ کیفیتی مشخص نیست مواد اولیه آن کی و چگونه تهیه شده است. از سوی دیگر، در ترکیب مواد اولیه کباب کوبیده ممکن است از خرده نان استفاده شده باشد. همچنین هنگام طبخ آن ممکن است روی کباب سوخته و یا داخل آن خام باشد که در این صورت امکان آلودگی در قسمت خام کباب کوبیده وجود دارد. کباب برگ و جوجه‌کباب بهترین نوع کباب‌هاست که آلودگی آنها کمتر است. انواع خورشت‌ها مانند قیمه، قورمه‌سبزی و ... در رستوران‌های بین‌راهی به دلیل ماندگی بهتر است استفاده نشود. همچنین پیازی که همراه کباب آورده شده است نیز خطر آلوده بودنش نیز زیاد است زیرا این امکان وجود دارد که ساعت‌ها قبل پوست آن کنده شده باشد. هر چند توصیه پزشکی بر آن است مسافران با غذایشان پیاز سالم مصرف کنند و پوست پیاز را موقع صرف غذا بکنند.»
از نظر کیفیت غذاهای اینگونه رستوران‌ها و نوع و رنگ و بوی غذاها تشخیص آن کار آسانی نیست. اما گاهی در نگاه اول می‌توان از رنگ و بوی غذا به کیفیت آن پی برد. دکتر رضایی در این ارتباط می‌گوید: «خورشتی که سر میز آورده می‌شود باید کاملاً گوشت آن قهوه‌ای رنگ شده باشد و از آن بوی ماندگی به مشام نرسد. مرغ پخته شده و مانده هم بوی خاصی دارد. مرغی که در رستوران ناشناخته پخته شده است هنگام مصرف، آب زلال و شفافی دارد. توصیه می‌شود در رستوران‌های بین‌راهی یا رستوران‌های ناشناخته مسافران از غذاهای دریایی استفاده نکنند و اگر مجبور هستند از ماهی استفاده کنند در خوردن آن دقت کنند.وی ادامه می‌دهد ماهی تازه و کاملاً پخته شده گوشت آن ورقه می‌شود. اگر کمی مزه تلخی و یا له‌شدگی داشته باشد غذای سالمی نیست. همچنین توصیه می‌شود مسافران از خوردن سالاد در رستوران‌ها بپرهیزند چون طریقه شست‌وشوی مواد اولیه و خرد کردن آن مشخص نیست و امکان آلوده بودن مواد خرد شده و سس آن وجود دارد.
دکتر شاهرخ همدانی متخصص گوارش با اشاره به این‌که مصرف بعضی از غذاها در بعضی از رستوران‌های بین‌راهی که مسافران از سلامت آن غذا اطمینان ندارند، می‌گوید: «مسمومیت ناشی از خوردن بعضی از غذاها ممکن است مشکلاتی برای مسافران ایجاد کند. بهتر است هنگام خوردن غذا در رستوران حتماً از ماست استفاده کنند. ماست و آویشن برای رفع مسمومیت بسیار مناسب است. در سفر امکان مسمومیت زیاد است، به همراه داشتن عرق آویشن و یا عرق نعنا در طول مسافرت در کاهش مسمومیت مؤثر است.» وی می‌افزاید: «مسافران در مصرف زیاد پیاز و کلم و سس پرهیز کنند چون این مواد ایجاد نفخ می‌کنند و در صورت نفخ شدید افراد از عرق آویشن و عرق نعنا استفاده کنند. توصیه می‌شود مسافران در وعده‌های عصرانه و شام از غذاهای پخته شده استفاده نکنند.»
دکتر همدانی همچنین می‌گوید: «قبل از رسیدن به مقصد از خوردن غذاهای پرحجم خودداری شود. بخصوص رانندگانی که قرار است مدت طولانی رانندگی کنند حجم سنگین غذا ممکن است آنها را دچار خواب‌آلودگی کند. همچنین کسانی که مدت زیادی مجبور هستند در خودرو بنشینند بعد از این‌که به مقصد رسیدند به ورزش و یا حتی‌المقدور به پیاده‌روی بپردازند. کم‌تحرکی در حین مسافرت عوارض مختلفی از جمله چاقی و یبوست را موجب می‌شود که بهتر است در مسافرت از وسیله نقلیه کمتر استفاده شود.
سلامت و تندرستی و رعایت اصول تغذیه‌ای لحظه لحظه سفر را پر از خاطره می‌کند. حفظ سلامت اعضای خانواده در مسافرت اهمیت ویژه‌ای دارد که با در نظر گرفتن آن از روزهای خوش سفر می‌توان بهره برد.
