حکیم مهر - در حالی که وزیر بهداشت در روزهای اخیر از غنی کردن شیرهای مصرفی به وسیله ویتامین D برای جبران کمبود این ماده در رژیم غذایی خبر داد، همچنان بحث در مورد کیفیت شیر بین کارشناسان و دست‌اندرکاران این صنعت ادامه دارد. هفته‌نامه سلامت که برای سومین شماره متوالی این بحث را مطرح می‌کند، این بار از دست‌اندرکاران صنعت شیر نیز دعوت کرده تا دیدگاه‌های خود را در این خصوص بیان کنند.
دکتر ثریا نواب‌پور، دکتر دامپزشک و کارشناس ارشد صنعت شیر کشور با انتقاد از اظهارنظرهای غیرتخصصی در بحث شیر می‌گوید: «متاسفانه بسیاری از کارشناسان، متخصصان و استادان مختلف کیفیت شیر کشور ما را با کیفیت شیر در اروپا مقایسه می‌کنند و وضعیت ما را در این صنعت نامطلوب عنوان می‌کنند اما باید به این نکته هم توجه کرد که کیفیت شیر تولیدی در کشور ما در مقایسه با codex بین‌المللی و همین‌طور نسبت به بسیاری از کشورهای منطقه بسیار مطلوب‌تر است. وی همچنین درباره صحبت‌های رییس کمیسیون بهداشت مجلس درمورد اینکه 50 درصد از شیر تولیدی کشور غیربهداشتی است، می‌افزاید: «اگر مقصود ایشان این بوده است که 50 درصد شیر تولیدی کشور به صورت سنتی است و بار میکروبی بالاتری دارد، درست است ولی این به معنای خطرناک بودن این شیرها نیست. اول باید شیر بهداشتی از نگاه ایشان تعریف شود تا ببینیم این شیرها در آن چارچوب می‌گنجند یا نه.»
مهندس محمود زارع، معاون پشتیبانی تولید شرکت کاله در این‌باره می‌گوید: «اگر بخواهیم آمار 50 درصد را اغراق‌آمیز تلقی کنیم و در مقابل آمار 10 تا 20 درصد را مطرح کنیم هم خیلی خوشبینانه عمل کرده‌ایم.» زارع در این خصوص می‌افزاید: «در واقع یکی از عمده مشکلات شیر در کشور این است که برای این محصول و کل لبنیات، پراکندگی و تعدد تصدی‌گری‌ها را داریم و به همین دلیل نمی‌توانیم به آمارهای ارایه شده به طور کامل اتکا کنیم.» وی ادامه می‌دهد: «یکی از موضوعات مهم مورد بحث در صنایع شیر، میزان کمیت تولید است. نهادهایی که خود را متولی این امر می‌دانند در این مورد، آمارهای به شدت پراکنده‌ای ارایه می‌دهند که از 5 میلیون تن در سال آغاز میشود و به 9 میلیون تن هم می‌رسد. وقتی ما در کمیت این محصول 4 تن اختلاف داریم، طبیعتا زمانی که راجع به کیفیت شیر هم صحبت می‌کنیم، هر یک از این ارگان‌ها از منظر خود به آن نگاه می‌کند و سایر نتایج را زیر سوال می‌برند.»
متولی بهداشت شیر در کشور کیست؟
مهندس زارع در این‌باره می‌گوید: «بخشی از کارخانه‌های فرآورده‌های لبنی زیر نظر وزارت جهاد کشاورزی و بخشی زیرنظر وزارت صنایع هستند. قسمتی از مسوولیت‌های نظارتی بر کارخانه‌ها مثل موضوع قیمت‌گذاری که ارتباط مستقیم با کیفیت محصول دارد به عهده وزارت بازرگانی است. بخشی از مسوولیت‌ها هم در مواردی مثل بحث شیر مدارس، به عهده وزارت آموزش و پرورش است. این شرایط، نبود ساختار منسجم در این صنعت را موجب میشود و راه را برای سوءاستفاده‌های گوناگون هموار می‌کند.»
دکتر ربابه شیخ‌الاسلام، متخصص تغذیه نیز با اشاره به این موضوع خاطر نشان می‌کند: «باید شرح وظایف هر اداره و بخش در این موضوع مشخص باشد و بدانیم که متولی کیفیت شیر در کشور چه کسی است. در وزارت بهداشت اداره‌ای به نام نظارت بر مواد غذایی وجود دارد. این اداره باید جوابگوی کیفیت تمام مواد غذایی باشد نه فقط محصولات بستهبندی شده. اگر قرار است فقط محصولات صنعتی در این اداره مورد بررسی کیفی قرار بگیرند باید نام آن را به «اداره نظارت بر مواد غذایی صنعتی» تغییر داد.» دکتر نواب‌پور نیز وجود یک ساختار منسجم را برای بهبود کیفیت شیر و ارتقای سطح استاندارد در آن بسیار ضروری می‌داند و عنوان می‌کند: «اگر یک دامدار بداند که وقتی اصول بهداشتی را رعایت نکند، محصول او خریداری نشده و معدوم میشود، به‌طور قطع به سمت تولید مرغوب‌تر پیش خواهد رفت.
کیفیت شیرهای کشور چگونه است؟
دکتر مرضیه وحید دستجردی، وزیر بهداشت در پاسخ به سؤالی در مورد کیفیت شیر در کشور ابراز رضایت می‌کند و ادامه می‌دهد: «شیر و محصولات لبنی‌ای که به صورت صنعتی در کارخانه‌های فرآورده‌های لبنیاتی تولید شده و به صورت بستهبندی به بازار عرضه میشود، به صورت موردی، تحت آزمایش قرار می‌گیرند. خوشبختانه تاکنون نتیجه به دست آمده از این محصولات نشان می‌دهد که شیرهای بستهبندی از نظر کیفیت مطلوب هستند.» وی در خصوص میزان آفلاتوکسین (سم تولید شده از نوعی قارچ که موجب سرطان کبد میشود) موجود در شیر نیز خاطرنشان کرد: «آفلاتوکسین موجود در شیر جزو مواردی است که در شیر بررسی میشود و تاکنون گزارش نامطلوبی در این مورد نداشته‌ایم.»
دکتر نواب‌پور در این زمینه اعتقاد دارد کیفیت شیر تولیدی از حداقل استانداردهای تعیین شده بسیار مطلوب‌تر است. وی می‌افزاید: «تفاوت شیر تولیدی ما و کشورهای اروپایی بیشتر در ماندگاری آنهاست که در مورد شیر ما این زمان کوتاه‌تر است.» وی در مورد آفلاتوکسین و اندازه‌گیری آن در شیر نیز می‌گوید: «شرایط اندازه‌گیری آفلاتوکسین به شکلی نیست که به صورت مستقر در کارخانه‌ها وجود داشته باشد. آفلاتوکسین در کشورهای اروپایی نیز 4 یا 5 بار در سال اندازه‌گیری میشود. در کشور ما هر کارخانه‌ای که مهر موسسه استاندارد را دارد حداقل در سال 2 بار شیر مصرفی خود را برای آزمایش در اختیار این موسسه قرار می‌دهد که آزمایش آفلاتوکسین هم جزء همین موارد است.» دکتر نواب‌پور می‌افزاید: «هیچ گاه میزان آفلاتوکسین از 1/0 واحد بیشتر نبوده در حالی که استاندارد، آن را تا 5/0 واحد هم مجاز تلقی کرده است.»
از سوی دیگر مهندس زارع این مساله را به شکل دیگری تحلیل می‌کند. او می‌گوید: «به نظر من غیر از بحث آفلاتوکسین، موضوع استفاده از شوینده‌ها، باز دارنده‌ها و آنتی‌بیوتیک‌ها در شیر خام هم مطرح است. این مواد هم به شدت برای سلامتی مضر هستند و هم موجب آسیب اقتصادی شدید به چرخه تولید و مصرف می‌شوند. متاسفانه استفاده غیرمجاز از این مواد در صنعت شیرخام چنان گسترده است که اگر اطلاعات مربوط به آن به صورت رسمی منتشر شود، رتبه ایران در کشورهای تولید کننده شیر در هر سطحی که باشد 50 درصد افت خواهد کرد.»
شیرفله‌ای نخورید
دکتر وحید دستجردی، وزیر بهداشت معتقد است شیرهای فله‌های به دلیل خارج از کنترل بودن چرخه تولید آنها، نمی‌توانند تضمینی برای سلامت و بهداشت داشته باشند. وزیر بهداشت در این مورد می‌گوید: «مواردی وجود دارد که شیر خارج از روال معمول و به صورت فله‌ای عرضه میشود. این نوع عرضه شیر مورد تایید وزارت بهداشت نیست و قطعا برای سلامتی مصرف‌کنندگان مشکل ایجاد خواهد کرد.» دکتر شیخ‌الاسلام نیز نبودن ضابطه و نظارت مشخص به شیرهای فله را مورد انتقاد شدید قرار می‌دهد و صحبت خود را با یک پرسش ادامه می‌دهد: «چند درصد شیرها در ورودی کارخانه‌های صنایع شیر مرجوع می‌شوند و این شیرهای مرجوعی به کجا می‌روند؟» وی ادامه می‌دهد: «اگر شیرخام قابلیت ورود به کارخانه‌های صنایع شیر را ندارد، قاعدتا پس از رد شدن کیفیت باید معدوم گردد یا به مصرف غیرانسانی برسد ولی در کشور ما این اتفاق نمی‌افتد. نظارت‌های ناکافی در این مورد و ضوابط نامناسب باعث میشود شیر مرجوعی از یک کارخانه توسط کارخانه دیگر قبول شود یا به‌صورت شیر فله به مغازه داران عرضه شود. در هر حال این شیرهای غیربهداشتی هم توسط مردم خورده میشود و نظارت بر آنها به عهده اداره نظارت بر مواد غذایی است.»
دکتر نواب‌پور نیز نظارت در بخش شیرهایی که به صورت فله به بازار عرضه میشود را ناکافی می‌داند و عنوان می‌کند: «هیچ تضمینی در مورد آنها وجود ندارد. ما به جای اینکه استاندارد‌ها را زیر سوال ببریم باید مردم را به سوی مصرف شیر و محصولات صنعتی سوق دهیم چون مشکلات ناشی از شیرهای فله در کشور ما بیش از سایر موارد است.» وی در مورد فرهنگ مصرف شیر در کشور می‌گوید: «متاسفانه همچنان حتی در بین قشر تحصیل‌کرده ما، از شیرهای فله به عنوان محصول مطلوب و مرغوب‌تر یاد میشود. در حالی که از سال 1930 عرضه شیر خام در کشورهای صنعتی ممنوع شده است و پیگرد قانونی دارد، ما هنوز در این مساله ضعف قانونی داریم و همچنان در مورد مسایل مربوط به شیر اظهارنظرهای شخصی انجام می‌دهیم که این نمی‌تواند درست باشد.»
